Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.2018, Qupperneq 64

64 30 nóvember 2018
Tímavélin Gamla auglýsingin20. nóvember 2018
F
angelsisuppþot eru vin­
sæll efniviður í Hollywood­
bíómyndum og flestum
Íslendingum fjarlægur
veruleiki. Sumarið 1993 sauð hins
vegar upp úr í fangelsinu að Litla­
Hrauni. Til átaka kom og fanga­
vörðum og fangelsisstjóranum var
hótað lífláti. Kalla þurfti til aukalið
frá Reykjavík og Selfossi til að ná
tökum á ástandinu. DV ræddi við
fangavörð sem var í uppþotinu
miðju.
Fangaverðir flúðu af ganginum
Aðfaranótt þriðjudagsins 24. ágúst
árið 1993 fundu fangaverðir á Litla­
­Hrauni umbúðir utan af róandi
lyfjum. Eftir það var ákveðið að
kalla út aukavakt og gera allsherjar
leit í fangaklefunum klukkan sex
morguninn eftir. Við leitina fund­
ust fíkniefni og einnig ýmis tól, svo
sem hnífar, skæri og skrúfjárn.
Fangarnir urðu margir óróleg­
ir við leitina. Voru þeir sparkandi,
kallandi og hótandi allan þriðju­
daginn. Til að slá á spennuna var
ákveðið að aðskilja helstu óláta­
seggina frá hinum og flytja þá í
fangelsið á Selfossi. Fyrsti fanginn
var fluttur klukkan sjö um kvöldið.
Síðan var annar fluttur. Þegar átti
að flytja þann þriðja sauð upp úr.
Sex fangaverðir voru á vakt
og þrír voru á ganginum að taka
hann. Fanginn lét mjög illa og
náði að brjóta rúður. Þegar fanga­
verðirnir ætluðu að færa hann í
járn komu aðrir fangar aðvífandi.
Voru þeir um tuttugu talsins, æp­
andi og öskrandi og hótuðu fanga­
vörðunum. Alls voru 52 fangar
á Litla­Hrauni. Fangaverðirnir
héldu á fanganum og brutu sér
leið í gegnum mannfjöldann en
ákváðu síðan að sleppa honum til
félaga sinna.
Á þessum tímapunkti var
ástandið í húsinu orðið voveiflegt.
Fangaverðirnir þrír sáu þann kost
vænstan í stöðunni að koma sér af
ganginum því fangarnir voru farn­
ir að hóta að drepa þá. Fóru þeir út
til hinna og lokuðu að sér og var þá
enginn eftir á ganginum.
Samkomulag svikið
Á þriðjudagskvöldinu róaðist
ástandið. Fangaverðirnir fóru inn
á ganga og sömdu við fangana.
Ef þeir færu inn á klefana sína á
venjubundnum tíma, klukkan
hálf tólf, yrði ekkert fleira aðhafst
í málinu.
Á miðvikudagsmorgninum tók
önnur vakt við. Ákváðu þá fang­
elsisyfirvöld að flytja sex mestu
óeirðaseggina frá þriðjudeginum
í einangrunarvist í Síðumúlafang­
elsinu. Klukkan átta voru klefarnir
opnaðir hjá öllum nema þeim. Var
föngunum jafnframt tjáð að það
kæmi ekki til greina að þeir tækju
stjórn fangelsisins og þessi uppá­
koma yrði að hafa afleiðingar. Um
það yrði ekki samið.
Varð þá allt vitlaust þar sem
föngunum fannst yfirvöld hafa
svikið samkomulagið frá þriðju­
dagskvöldinu. DV ræddi við fanga­
vörð sem var á staðnum, en hann
vill ekki láta nafns síns getið.
„Þeir voru vondir út í fram­
kvæmdastjóra fangelsisins og
fannst hann ósanngjarn. Þetta
voru menn sem voru búnir að vera
í dópi.“
Gústaf Lilliendahl var á
þessum tíma framkvæmdastjóri
og beindist mikil reiði gegn hon­
um. Útbjuggu fangarnir til dæmis
mótmælaskilti sem á stóð „Rekið
Gústaf.“
Ætluðu að stinga
fangelsisstjórann
Ráðgert var að taka einn og einn
einangrunarfanga út úr fangels­
inu. Þegar sá fyrsti var færður úr
klefanum sínum hafði hann í hót­
unum. Réðst hann svo að aðal­
varðstjóranum og sló hann með
stól. Var hann þá járnaður niður.
Lögreglubíll kom til að sækja
hann og flytja til Reykjavíkur um
hádegið. Þá trylltust fangarnir á
ganginum, brutu rúðu og köst­
uðu hlutum í lögreglubílinn.
Skömmu seinna var náð í annan
af sexmenningunum. Hann stökk
hins vegar á fangavörð og spark­
aði í hann. Sá fangi var járnaður á
höndum og fótum og fluttur bein­
ustu leið í Selfossfangelsið. Fanga­
vörðurinn segir:
„Eftir að þeir brutu rúðuna tóku
þeir glerbrotið og ætluðu að skera
framkvæmdastjórann með því
og ætluðu að drepa hann. Það er
nú eins og gengur og gerist þegar
menn eru dópaðir og kolruglað­
ir. Ég gekk þá að þeim sem hélt á
brotinu og sagði honum að láta
mig hafa það samstundis. Hann
gerði það.“
Urðuð þið hræddir?
„Nei, við vorum aldrei smeyk­
ir. Þetta tók nokkuð fljótt af og
við náðum að stoppa þetta. Þeir
hlýddu okkur fyrir rest enda áttu
þeir ekkert sökótt við okkur fanga­
verðina. Þetta voru flestir ágætis­
menn en ólátabelgirnir voru tekn­
ir úr umferð.“
Víkingasveit og þyrla
Eftir þetta voru mikil læti í húsinu
og kallað var á aukalið sem barst
um klukkan þrjú. Alls komu fjöru­
tíu manns, lögreglumenn frá Sel­
fossi og víkingasveitarmenn frá
Reykjavík. Þyrla frá Landhelgis­
gæslunni kom og sveimaði yfir
Litla­Hrauni. Þá var slökkviliðið
haft í viðbragðsstöðu.
Var föngunum gerð grein fyrir
að víkingasveitin væri komin og
að loka ætti alla fanga inni í klef­
um sínum. Það gekk vel og tók
alls um sex mínútur. Klukkan hálf
fjögur kom víkingasveitin inn og
fjarlægði fimm fanga til viðbótar
og fór með þá í einangrun í Síðu­
múlafangelsinu.
Eftir að rykið hafði sest síðar um
daginn var haldinn blaðamanna­
fundur á Litla­Hrauni. Voru þar
bæði Gústaf og Haraldur Johann­
essen fangelsismálastjóri. Sögðu
þeir að uppþotið hefði verið vegna
hertari reglna innan fangelsis­
ins. Nokkuð hefði verið um strok
fyrr um sumarið og því reglurn­
ar stífari en vanalega. Þetta hefðu
fangarnir ekki sætt sig við. Tveir
af ólátaseggjunum hefðu reyndar
verið meðal þeirra sem tóku þátt í
stroktilraununum.
Á fundinum sögðu þeir að eftir­
litið yrði hert enn frekar. Það væri
aftur á móti vandkvæðum háð
í ljósi þess að einangrunarrými
væru fá í fangelsinu og takmark­
aðir fjármunir eyrnamerktir fang­
elsismálum. Alls tóku um fjöru­
tíu fangar þátt í uppþotinu en um
tíu höfðu sig mest í frammi. Voru
verðirnir nokkuð smeykir í ljósi
þess hversu mikið magn af vopn­
um hafði fundist á þriðjudags­
morgninum. Haraldur sagði:
„Það er nauðsynlegt að efla
gæslu því aldrei að vita hvað
glæpamenn gera.“
Var ákveðið að Rannsóknarlög­
regla ríkisins og lögreglan á Sel­
fossi rannsakaði uppþotið. Að
sögn fangavarðarins sem DV
ræddi við var eftirlitið aðeins hert
næstu dagana á eftir uppþotið. Þá
voru ekki fleiri fangar teknir inn á
tímabili. n
LEIÐANDI Í GREIÐSLULAUSNUM
Greiðslulausnir tengdar
helstu afgreiðslukerfum
Sjálfstandandi greiðslulausnir
og handfrjálsir posar
Hlíðasmára 12 201 Kópavogi verifone@verifone.is S: 544 5060
Uppþotið á Litla-Hrauni
n Áflog og morðhótanir n Víkingasveitin kölluð til
Gústaf Lilliendahl Fangelsisstjórinn á
Litla-Hrauni.
Síðumúlafangelsið
Einangrunarvist fyrir
uppþotsmenn.
Spenna í loftinu
Óeirðaseggirnir
leiddir út í bíl.
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is