Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Síða 21

L o ð i r h e i m u r i n n s a m a n á t á k n u m ?
TMM 2018 · 1 21
af líkama sínum, þeir vinna báðir með höndunum og þeir eru báðir feður
stúlkna, og þar er framtíð þeirra að öllum líkindum falin.
Ef lýsa ætti aðferðinni sem þessar tvær sögur Auðar Övu eiga sameigin-
lega mætti kannski kalla hana nútímalega týpólógíu. Hún er tilbrigði við
kaþólska hefð í ritskýringu og skrifum sem nær aftur fyrir miðaldir. Í gerð
Auðar felst hún í því að sögurnar eru í tveimur lögum, annað er á yfirborði
textans og í frásögninni sjálfri þar sem fengist er við nútímaleg vandamál
sem snúast fyrst og fremst um kyngervi og samskipti kynjanna, hitt lagið er
táknrænt og vísa táknin iðulega til trúarlegs samhengis. Auðvitað er auðvelt
að lesa sögur Auðar án þess að þekkja nokkuð til þessa samhengis, en þá er
ekki nema hálf sagan sögð.
Hér verður reynt að lesa í þessi tvö lög, kanna hvernig þau tengjast hvort
öðru og ekki síst hvernig þau tengjast öðrum textum og táknum. Það getur
stundum verið snúið að finna út úr því hvað hefur táknræna merkingu í
skáldsögum Auðar Övu.
Tákn eru misdjúpt undir yfirborðinu í sögunum tveimur. Oft er djúpt á
þeim, en ekki alltaf. Stundum mætti jafnvel segja að sögumenn sagna Auðar
og persónur í þeim eigi það til að veifa framan í lesandann táknum, jafnvel
stafa þau ofan í hann. Ágætt dæmi um þetta er þegar Arnljótur, söguhetja
Afleggjarans, situr í flugvél á leið úr landi, hann finnur fyrir óþægindum í
maga og huggar sig við að skoða safn móður sinnar af þurrkuðum blómum,
þar á meðal þrjá sex laufa smára sem hann fann sjálfur á sex ára afmæli sínu.
Eins og ekki sé komið nóg af táknum með smárana og hinar háheilögu tölur
þrjá og sex hugsar hann: „Mér finnst vera meiri líkur á því en minni að ég sé
með bráða matareitrun og það er án efa táknrænt eins og lífi mínu er komið,
að leggurinn hangir á bláþræði.“3
Þetta getur leitt til þess að lesandinn verði sérstaklega á varðbergi gagnvart
hinu táknræna, eða kannski er nákvæmara að segja að hann verði næmari,
jafnvel ofurnæmur þannig að hann fari að sjá tákn hvert sem litið er. Það er
ekki útilokað að höfundur þessarar greinar hafi lent í slíku og að einhverjar
þeirra túlkana og hugmynda sem hér verða settar fram séu vafasamar fyrir
aðra en hann, en það verður þá bara að hafa það, hér er ætlunin að láta undan
freistingum, elta uppi hina táknrænu hlið tveggja skáldsagna Auðar Övu og
sjá hvert það leiðir okkur.
Á óræðum stað
Margt tengir þessar tvær sögur saman; til dæmis er sögusvið beggja óljóst á
sama hátt. Í Afleggjaranum lýsir ungur maður, Arnljótur, ferðalagi sínu til
ónefnds lands á meginlandi Evrópu þar sem hann dvelur og starfar í friðsælu
gömlu þorpi. Þorpið sem hann dvelur í og landið eða löndin sem hann ferðast
um til að komast þangað eru einhvers konar abstraktmynd af Suður-Evrópu