Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Qupperneq 110

Þ o r va l d u r G y l fa s o n
110 TMM 2018 · 1
Allir dómarar Hæstaréttar hafa sótt sömu lagadeild í Háskóla Íslands. Ef tíu
ár af röskum 90 eru undan skilin, hafa dómsmálaráðherrar tveggja flokka,
Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, skipzt á um að stýra dómsmála-
ráðuneytinu allar götur frá 1926 og haft skipan dómara á hendi sinni. Fimm
af hæstaréttardómurunum sex sem úrskurðuðu kosninguna til Stjórnlaga-
þings 2010 ógilda höfðu verið skipaðir í réttinn af Sjálfstæðisflokknum sem
reyndist síðan vera höfuðandstæðingur nýrrar stjórnarskrár. Undangengin
ár hefur það gerzt nokkrum sinnum að hlutdrægni dómsmálaráðherra við
skipun í dómaraembætti hefur bakað ríkinu skaðabótaskyldu gagnvart
hæfari umsækjendum sem ráðherra gekk fram hjá. Nýlega úrskurðaði Hæsti-
réttur að dómsmálaráðherra braut stjórnsýslulög við skipun í dómaraemb-
ætti en ráðherrann lætur engan bilbug á sér finna.59
Ekkert þessu líkt gæti gerzt í nokkru nálægu landi. Almenningur ber eftir
því lítið traust til dómskerfisins. Frá aldamótum fram að hruni 2008 treysti
rösklega þriðjungur viðmælenda Capacents dómskerfinu og Alþingi, en frá
hruni til þessa hafa 30% til 40% áfram sagzt treysta dómskerfinu borið saman
við 10% til 20% sem segjast treysta Alþingi.60
Svo virðist nú sem löggjafarvaldið og framkvæmdarvaldið ætli sér að virða
einnig að vettugi nýjar upplýsingar um meint umboðssvik með gáleysislegri
meðferð almannafjár (Kaupþingslánið 6. október 2008) og um vanrækslu í
skilningi laga sem birtist í meintum fjáraustri vel tengdra manna úr bönk-
unum í miðju hruni. Fyrra brotið getur varðað allt að níu ára fangelsi, þ.e. sex
ára hámarksrefsingu fyrir umboðssvik skv. 249. gr. hegningarlaga með 50%
álagi þegar opinber starfsmaður á í hlut skv. 138. gr. sömu laga. Ef Alþingi
og ríkisstjórn, lögregla og saksóknarar leyfa þessum málum að fyrnast 6.
október 2018 frekar en að hefja rannsókn þeirra, þá er illt í efni. Heggur sá
er hlífa skyldi ef löggjafarvaldið og framkvæmdarvaldið taka höndum saman
um að hefta framgang réttvísinnar. Má af þessu ráða nauðsyn þess að ný
stjórnarskrá nái án frekari tafar fram að ganga með skarpari skilum milli
löggjafarvalds, framkvæmdarvalds og dómsvalds.
Tilvísanir
1 Prófessor í hagfræði í Háskóla Íslands. Þessi ritgerð er að stofni til og efnislega samhljóða
fjögurra greina flokki sem birtist í Fréttablaðinu 23. og 30. nóvember og 7. og 14. desember 2017
undir yfirskriftinni Samstæð sakamál I, II, III og IV. Textinn hefur verið aukinn talsvert með
ýmsum viðbótum til áréttingar og fyllingar. Kaflinn um refsileysi er nýr og einnig lokakaflinn.
Ég er þakklátur fáeinum sagnfræðingum og öðrum fræðimönnum og einnig fv. dómurum fyrir
að lesa textann yfir á báðum vinnslustigum og veita mér gagnlegar ábendingar þótt ég kjósi
í ljósi efnisins og efnistaka minna að nefna engin nöfn af nærgætni við þessa félaga mína og
fjölskyldur þeirra.
2 Morgunblaðið sagði frá bókinni 6. desember 1990: http://www.mbl.is/greinasafn/grein/60408/.
3 Sjá Gylfi Þ. Gíslason, „Marshalláætlunin“, Almanak Hins íslenzka þjóðvinafélags, 1949, bls.
38–52. Sjá einnig https://is.wikipedia.org/wiki/Marshall%C3%A1%C3%A6tlunin.
4 Ég taldi einnig rétt að gera sérstökum saksóknara grein fyrir frásögn Kristjáns sem náði meira
en hálfa öld aftur í tímann og snerist um þrjú mál: hermang, bankamisferli og símahleranir.