Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Síða 12

12
B ó k m e n n ta H át í ð
ekkert sé og þótt það fari ansi mikið fyrir henni þá fær hún sitt pláss, hún býr
í eðlilegri íbúð og stundar skriftir. Hún sker sig vissulega úr og það er komið
fram við hana öðruvísi en heimamenn en hún virðist frekar vera í aðstöðu
þeirra sem hafa stöðu innan tveggja ólíkra menningarheima, frekar en að
vera ísbjörn í heimi mannskepnunnar. Í sögu Tosku höfum við tekið skref
nær hinu raunsæja en í henni tekur við draumkenndur blær og svo virðist
sem Toska og þjálfari hennar eigi í samskiptum milli svefns og vöku. Toska
á sér fyrirmynd í raunveruleikanum en fyrst og fremst sem móðir Knúts.
Það er síðan saga Knúts sem tekur enn frekar skref nær raunveruleikanum
þar sem hún vísar ekki bara í fyrirmyndir sínar heldur einnig í raunveruleg
augnablik sem þýska þjóðin, og heimsbyggðin á köflum, fylgdist með á síðum
dagblaðanna.
Í sögu Knúts og Tosku birtast ísbirnirnir sem sjónarspil og lögð er áhersla
á notagildi dýranna í þeim tilgangi. Toska og þjálfari hennar komast að því
í sameiningu að almenningur hefur ekki áhuga á að sjá flóknar hreyfingar
hjá dýrunum, heljarstökk eða fimleika, heldur brjótast tilfinningarnar út
þegar fólkið sér dýrin í mannlegum aðstæðum að framkvæma hversdags­
legar gjörðir og þessi þekking erfist í genamengi Knúts. Mannskepnan reynir
þannig að spegla sig í dýrinu og ná tengslum við veruleika þess.
Að sama skapi er vitund dýrsins um sjálft sig erfið fyrir bæði mannskepn­
urnar innan sögunnar sem og lesendur hennar. Sem dæmi eru birnirnir þrír
uppteknir af því að saga þeirra sé sögð með einum eða öðrum hætti. Ætt­
móðirin er í óðaönn við að skrifa sjálfsævisögu sína, Toska segir sögu þjálfara
síns og Knútur fylgist með fjölmiðlum og les í raun ævisögu sína í rauntíma
um leið og hún birtist á forsíðum blaðanna. Þessi sjálfsvitund dýranna og
mikilvægi þess að skrásetja sögu sína kollvarpar endanlega þeirri hug­
mynd að dýrin eigi að standa fyrir ákveðnar manngerðir. Sjálfsmynd þeirra
sem heildstæðar persónur skipta máli sem og sú arfleifð sem hver kynslóð
ísbjarna skilur eftir sig. Eftir sem áður standa dýrin á milli ólíkra heima og
tungumálið skarast á við hugmynd þeirra um sjálf sig. Ættmóðirin lýsir til­
finningunni svo:
Það vakti í mér skrýtna tilfinningu að skrifa sjálfsævisögu. Fram að þessu hafði ég
aðallega notað tungumálið til þess að koma einhverri skoðun á framfæri. Nú dvaldi
tungumálið með mér og snerti í mér mjúka staði. Það var eins og ég væri að gera eitt­
hvað forboðið. Ég skammaðist mín fyrir það, vildi ekki að neinn læsi ævisögu mína.
En þegar ég horfði á bókstafina hlaðast upp á pappírnum fann ég hvað ég þráði að
sýna þá einhverjum.8
Yoko Tawada tekst með Etýðum í snjó að brjóta upp hefðbundna frásagn­
araðferð og fjalla um mikilvæg málefni samtímans án þess að predika yfir
lesendum verksins. Margir þræðir fléttast saman og viðfangsefnin eru marg­
slungin í þessari tiltölulega nettu sögu. Tawada nær með ótrúlegum hætti
að veita innsýn í hugarheim ísbjarnanna og tengja tilfinningar þeirra og