Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 34

34
B ó k m e n n ta H át í ð
huga og er helsti mælikvarðinn á farsæld og framtíðarhamingju. Úr verður
hugsunarvilla sem er skiljanleg, hagvöxtur er enn sú mælistika sem vestræn
samfélög nota til að mæla lífsgæði.
Bent hefur verið á að í loftslagsbókmenntum sé, líkt og í vísindaskáldskap
almennt, aukið við veruleikann frekar en að um hreinan uppspuna sé að
ræða.1 Ljóst er að Lunde byggir söguheim skáldsagna sinna á raunveruleika
sem farið er að glitta í, í sumum tilfellum er jafnvel farið að bera óþægilega
mikið á honum við sjóndeildarhringinn. Til dæmis leggur Signe af stað til
Eidedals vegna frétta af því að Magnus standi nú í útflutningi á ís sem hann
hefur látið brjóta úr jöklinum sem gnæfir yfir dalinn. Ísinn sendir hann á
slóðir olíufursta í Mið­Austurlöndum og markaðssetur sem „það fínasta fína
sem hægt er að fá í drykkinn sinn, fljótandi smájökul, umflotinn gullnum
veigum“. Hugmyndin er fjarstæðukennd, en á sér hliðstæðu í viðskiptaævin­
týri sem Norðmaðurinn Geir Ludvik Olsen byrjaði að undirbúa fyrir fjórum
árum síðan en hann bíður þó enn tilskyldra leyfa fyrir rekstrinum.2 Einnig
má nefna sem dæmi að meira en áratugur er síðan fór að bera á fréttum af
röskun og hruni býflugnasamfélaga (e. colony collapse disorder) víðs vegar
um heim,3 að handfrjóvgun hefur verið stunduð í Kína um áratuga skeið og
að flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna spáir því að árið 2050 muni
allt að því 250 milljónir manns hafa þurft að flýja heimili sín vegna lofts­
lagsbreytinga.4 Hér er ekki tæmandi listi yfir þær aðstæður og atburði sem
lýst er í loftslagskvartettnum, en ljóst má teljast að höfundur sæki ríkulega í
samtíma okkar þegar hún veltir vöngum yfir því sem koma skal.
Í nýlegri bók ræðir kvikmyndafræðingurinn E. Ann Kaplan það sem
kalla mætti á íslensku „foráfallastreituröskun“ (e. pretraumatic stress synd-
rome), ástand sem lýsir sér á svipaðan hátt og áfallastreituröskun, nema hún
sprettur af erfiðum eða truflandi hugsunum um framtíðina.5 Í þessu felst sú
hugmynd að hörmungar sem hafa enn ekki átt sér stað geti valdið sálrænu
áfalli. Kaplan heldur því fram að sá fjöldi hugverka sem fjallar á dystópískan
hátt um afleiðingar hnattrænnar hlýnunar sé til marks um kvíða sem kalla
megi „fortrámatískan“ – hún greinir þannig bókmenntir og kvikmyndir
sem tjá kvíðvænlega framtíð eins og sjúkdómseinkenni sem brýst út í sjálfri
menningunni.
Sálræn áhrif loftslagsbreytinga hafa um skeið verið mikilvægt rannsóknar­
efni, ekki síst með aukinni meðvitund almennings um loftslagsvána. Þá
hafa spurningar fræðifólks ekki síst snúist um það hvers vegna við stöndum
okkur ekki betur í að bregðast við vandanum en raun ber vitni, það er jú
grundvallarforsenda upplýstra lýðræðissamfélaga að útbreiðsla áreiðanlegrar
þekkingar um vandamál muni hafa þau áhrif á viðtakendur, bæði almenning
og opinberar stofnanir, að þeir vilji bregðast við af ábyrgð. Orðið sem á ef til
vill best við í þessu samhengi og heyrist oft í tengslum við loftslagsmál er
afneitun. Flestir tengja afneitun loftslagsvandans við hagsmunaaðila, þá sem
hagnast á því að neita að viðurkenna vandamálið eða þátt okkar í að skapa