Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Síða 37

S a n n S ö g U r U m m a k a m i S S i
37
og fæst ekki við þá staðreynd að lífinu lýkur,
um það hvað geðheilsan má við litlu, um lífið
sjálft“ (7). Bók Joyce Carol Oates, A Widow’s
Story (2011), er skrifuð þegar aðeins meira vatn
hefur runnið til sjávar og er því yfirvegaðri
og vitsmunalegri, en eigi að síður verður úr
mögnuð lesning þar sem dauði eins er nýttur
til að ná utan um tilvistarástand okkar mann­
anna. „My husband died, my life collapsed,“
stendur við titil fyrsta bókarhlutans, maðurinn
minn dó, líf mitt hrundi. Báðar eru konurnar
afar vel lesnar í bókmenntum, heimspeki og fleiru og nota þær þekkingu
sína til þess að ljá umfjöllun sinni meiri dýpt og öðlast meiri sjálfskilning. Í
bókunum sem hér verða til umfjöllunar er ekki gerð sérstök tilraun til þess
að sækja utanaðkomandi visku, enda eru þær sjálfsprottnar ef svo má segja.
Allar eru þessar bækur til marks um vinsældir bókmenntagreinar sem ég
hef kallað sannsögur og er hugtakinu ætlað að ná yfir það sem fyrir engil­
saxneskum heitir „creative nonfiction“.4 Í skrifum af því tagi eru teknir fyrir
sannsögulegir atburðir og þeim breytt í sögu sem er miðlað með hinum
háþróuðu aðferðum skáldskaparins. Notuð eru samtöl og sviðsetningar en
einnig er rými innan þessarar bókmenntagreinar fyrir persónulegar hug­
leiðingar af ýmsu tagi eins og Karl Ove Knausgård hefur sýnt í hinum mikla
bókaflokki sínum Min kamp. Sannsagnahöfundur notar sjálfan sig oftast
sem sögumann og það skapar mikla nánd. Textinn er iðulega spjallkenndur,
rétt eins og rabbað sé við lesandann á persónulegum nótum yfir kaffibolla,
fremur en að messað sé yfir honum á hátíðlegan hátt, hvað þá talað niður til
hans. Hér þarf höfundurinn að gæta þess að verða ekki of sjálfumglaður og
mála ekki of einhliða mynd af sér, þá er hætt við að lesandanum þyki hann
ekki nógu trúverðugur, verði honum jafnvel afhuga. Áðurnefndar aðferðir
leiða yfirleitt til þess að sannsögur verða mjög aðgengilegar, eru eins og skáld­
sögur aflestrar en þó um raunverulega atburði. Miðað er við að allar stað­
reyndir séu sannleikanum samkvæmar að svo miklu leyti sem það er unnt.
Ekki er ætlast til þess að skáldað sé inn í heldur skal sannleikurinn birtur ber
og þannig komið til móts við hungur okkar eftir raunverulegum atburðum. Á
alvöruforlögum er meira að segja farið í nákvæma villuleit þegar sannsögur
eru annars vegar. Því hefur verið haldið fram að það eitt að nota aðferðir
skáldskaparins dugi til þess að úr verði skáldskapur, lífsreynslu sé umbreytt í
texta og við það ferli verði til það sem við köllum skáldskap, enda nái minnið
seint að halda utan um allar þær smáu staðreyndir sem þarf til að sviðsetja
einstaka atburði úr fortíðinni, ekki einu sinni þó að dagbækur hafi verið
haldnar, auk þess sem við höfum tilhneigingu til þess að urða það sem getur
komið illa út fyrir okkur.5 Minni er vissulega brigðult og háð sjónarhorni sem
skapar sammannlegan vanda þegar að öllum upprifjunartextum kemur eins