Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Qupperneq 52

S o F F í a a U ð U r B i r g i S d ó t t i r
52
Þó er talað um hnignunarskeið greinarinnar á miðri nítjándu öld. Þá var hin
mikla raunsæja skáldsaga komin fram á sjónarsviðið og var á miklu skriði,
enda tók það bókmenntaform svo til öll völd á síðari hluta aldarinnar.2
Sögulega skáldsagan var þó mikilvægur undanfari almennrar skáldsagna­
ritunar, enda leitast skáldsagnahöfundar gjarnan við að rótfesta sögur sínar í
þekkjanlegum tíma og umhverfi þótt söguefnið sé spunnið af fingrum fram.
Á síðari hluta tuttugustu aldar og ekki síst á undanförnum áratugum hafa
vinsældir sögulegra skáldsagna vaxið á ný og ýmiss konar tilraunir verið
gerðar með formið í endurnýjunarskyni. Í kjölfar póstmódernisma varð
sannleikshugtakið miðlægt í fræðilegri umræðu og stórsögum hafnað, og
sáust þess einnig merki í skáldsagnagerð. Fram komu verk þar sem leikið var
með hin óljósu mörk sannleika og skáldskapar og einstaklingurinn (gjarnan
af lægri stéttum) settur í brennidepil fremur en stór söguleg átök og ‚stór­
menni‘. Hið síðarnefnda á einnig við strauma innan akademískrar sagnfræði,
sem kenndir eru við einsögu (e. micro history).
Einn helsti fulltrúi slíkra tilrauna í íslenskum bókmenntum er Þórunn
Jarla Valdimarsdóttir sem í sagnfræðiritum sínum leyfir skáldlegu hugar­
flugi að njóta sín, sækir gjarnan efnivið í skáldsögur sínar til sögulegs tíma
og fer eigin leiðir í formi og stíl. Vilborg Davíðsdóttir fer aðra leið í sínum
sögulegu verkum. Hún iðkar ekki leik með form og stíl, hefur nokkuð hefð­
bundinn frásagnarhátt og tvinnar saman sögu einstaklinga og samfélags sem
hún staðsetur tryggilega á vel útfærðu sögusviði í línulegri frásögn. Engu
að síður eru höfundareinkenni Vilborgar sterk og felast ekki hvað síst í því
hversu góð tök hún hefur á því að flétta saman grundvallarþræði frásagnar
sinnar – svo sem lýsingar á persónum, umhverfi og náttúru – og hversu
vandaður og fallegur ritstíll hennar er. Þá eykur það verulega gildi bóka Vil­
borgar hversu vandað er til forvinnu þeirra, þ.e. heimildavinnu sem felst í
margs konar rannsóknum.
Vilborg er menntuð þjóðfræðingur og setur það svip sinn á sögur hennar.
Hún vefur gjarnan þjóðfræðilegu efni inn í skáldskapinn og gefur það frá­
sögninni yfirbragð fantasíu á stöku stað. Hér má til dæmis nefna fyrsta kafla
Blóðugrar jarðar sem endar á lýsingum á valkyrjum sem fara á stökki um
himininn og fylgja föllnum bardagamönnum úr valnum. Slíkri fantasíu
beitir Vilborg þó sparlega og alltaf í órjúfanlegum tengslum við þann hug­
myndaheim sem persónur sagnanna hrærast í og eykur með því áhrifamátt
frásagnarinnar.
Segja má að Vilborg hafi hitt á gjöfula æð þegar hún hóf að sækja sér
söguefni til víkingaaldar og tíma landnáms á Íslandi. Mörg frábær bók­
menntaverk hafa litið dagsins ljós á undanförnum áratugum þar sem efnið
er sótt í íslenskan fornsagnaarf. Það á ekki síst við um verk þar sem unnið er
með arfinn á skapandi hátt og hann endurtúlkaður.3 Slík endurtúlkun hefur
gjarnan tengst femínískum lestri á gömlum textum, líkt og í Gunnlaðar sögu