Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Síða 92

k a r i ó S k g r é t U d ó t t i r e g e
92
þó fyrst og fremst sú listræna vinna sem býr bæði í og að baki því sem birtist
áhorfandanum. Í vinnunni með efni (í stóru samhengi) birtist fagurfræðilegt
næmi og inntak verksins er samtvinnað hinu efnislega og fagurfræðilega.
Hið sjónræna, formræna eða áþreifanlega eru ekki umbúðir utan um hugsun
heldur er efnislega vinnan aðferð til að hugsa.
Líkt og önnur praktísk­fagurfræðileg fög greinir myndlistin sig frá fræði­
legri fögum með því hversu stór hluti hennar er óyrðanleg eða undirskilin
þekking. Til einföldunar má segja að starf myndlistarmanns feli alltaf í sér
einhvers konar vinnu með efni, samhliða því að teknar eru huglægar, hug­
myndalegar og fagurfræðilegar ákvarðanir í vinnuferlinu. Aðferðafræði
listamannsins er einstaklingsbundin og háð persónulegri skynjun og reynslu.
Í bókinni Teoretiske perspektiv på taus kunnskap (Fræðileg nálgun á
undirskilda þekkingu) setur kennslufræðingurinn Håvard Åsvoll hug­
myndina um undirskilda þekkingu í fræðilegt samhengi. Undirskilin þekk­
ing (e. tacit knowledge) er í eðli sínu óskýr eða ómótuð. Hún byggist á
persónulegri reynslu, þumalputtareglum, innsæi og dómgreind. Hugtakið
má rekja til fjölfræðingsins Michaels Polanyi sem fullyrti að undirskilin
þekking innihaldi alltaf einhvers konar aðgerð og að við vitum meira en við
getum komið í orð. Hugmyndin um undirskilda þekkingu er ekki bundin við
verklega aðgerð heldur ber öll hugsun með sér einhverja undirskilda þætti.
Undirskilin þekking hvílir ávallt á einhvers konar hefð en er tjáð í gegnum
aðgerðir sem eru háðar athygli, skynjun og líkamlegri færni og samhæfingu
viðkomandi. Undirskilin þekking inniheldur ávallt órjúfanlegt samband á
milli fræða og hefðarinnar annars vegar og framkvæmdar hins vegar.
Í bóki sinni Tractatus Logico-Philosophicus (Rökfræðileg ritgerð um
heimspeki) lýsir heimspekingurinn Ludwig Wittgenstein einhvers konar
endamörkum þess að hægt sé að tjá hugsun. Þar er höfuðáherslan lögð á
að það sé aðeins í tungumálinu sem mörkin geti birst og allt það sem ekki
er yrðanlegt sé nonsense eða merkingarleysa. Í raunhyggju er það grund­
vallaratriði að vísindalegar spurningar krefjast vísindalegra svara sem aftur
byggja á vísindalegum rannsóknum. Í Tractatus reyndi Wittgenstein að
afhjúpa þessi rök. Hann segir að það sem sé okkur mikilvægast og nærtækast
sé hulið einmitt vegna þess hversu nálægt og auðþekkjanlegt það er. Grund­
vallaratriði í tilvistinni, merkingunni og siðfræðinni sé ekki hægt að túlka
á sama hátt og þau sýna sig. En þessi grundvallaratriði eru einmitt viðfang
myndlistarmanna.
Í ritinu Sein und Zeit (Veran og tíminn) vildi Martin Heidegger gera upp­
gjör við arfleifð frumspekinnar allt frá tímum Platóns og Aristótelesar. Hei­
degger notaðist ekki við ákveðin hefðbundin hugtök í heimspeki sinni því
hann vildi losna undan merkingasviði þeirra og koma í veg fyrir að hugsunin
félli í fyrirfram mótað ferli. Myndmál listamanna er á sama hátt tilraun til
að losna undan stöðluðu merkingarsviði og sýna hliðar á veruleikanum sem
almennt eru huldar. Heidegger sagði að við ættum í tvenns konar sambandi