Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Page 95

o r ð U m m y n d l i S t
95
myndlist. En aðferðafræði listfræðinnar og reynsla listamannsins eru ólík og
við þurfum á báðum sjónarhornum að halda.
Listkerfið og flokkun lista hefur farið í gegnum margar vendingar í
aldanna rás og varla hægt að tala um línulega þróun í þeim efnum, en þó
liggja listsögulegar og samfélagslegar ástæður því að baki að framhaldsnám
í myndlist er nú kennt á sömu stigum og bóknám í háskólum. Þegar Mynd­
lista­ og handíðaskóli Íslands varð að Listaháskóla Íslands hætti skólinn að
hafa deildaskiptingu innan myndlistar. Hann losaði sig við trönur, renni­
bekki og vefstóla og réð til starfa bókmenntafræðinga, rithöfunda og mann­
fræðinga. Í kjölfarið kom inn orðræða úr háskólasamfélaginu og ný íðorð. Að
einhverju leyti verður til heilnæmt smit milli faga en við þetta virðast lista­
menn líka að einhverju leyti missa forræðið yfir eigin fagi. Það sést til dæmis
á því að eðlilegt þykir að kennarar án menntunar í listum kenni við Listahá­
skólann en slíkt myndi aldrei líðast í akademísku háskólanámi. Akademískar
aðferðir og orðræða er orðin stór þáttur af myndlistarnámi á háskólastigi og
litar bæði umræðuna um myndlist og jafnvel sjálft sköpunarferlið. Algengt
er orðið að listamenn tali um sköpun sína sem listræna rannsóknarvinnu (e.
artistic research) í frekar akademískum skilningi.
Að sjálfsögðu er það ekki þannig að áður hafi listin verið óháð og ómeð vituð
um fræðin. Listamenn hafa ávallt verið uppteknir af ólíkum fræðigreinum og
starf listamannsins er í eðli sínu rannsókn. Aðferðafræði myndlistarmanna
er hins vegar ólík akademískri aðferðafræði þar sem hún er að svo miklu leyti
háð persónulegri reynslu, skynjun og huglægu mati. Hið stranga vísindalega
tungumál nær því ekki utan um viðfang myndlistarinnar. Lögmál mynd­
málsins eru þar að auki önnur en tungumálsins. Það er ekki hægt að brjóta
myndmál upp í merkingarlausar einingar á sama hátt og tungumálið og þess
vegna er myndlistin ekki jafn eftirgefanleg og tungumálið þegar kemur að
túlkun. En það þýðir ekki að um hana eigi að ríkja þögn eða að myndlistin
og akademían eigi ekki samleið. Það er þó mikilvægt að þeir sem starfa við
listir eða fjalla um þær hafi ákveðna meðvitund um það hvaðan tungumálið
sem þeir nota kemur, úr hverju það er og ekki síst hvað þeir ætla sér með það.
Martin Heidegger sagði að samband manns við veruleikann væri í eðli sínu
sprottið úr undruninni, sem væri í senn frumlæg og upprunaleg. En eftir
því sem maðurinn fjarlægist upprunann verður samfélagið ómannúðlegra
og tæknilegra. Og þá hættum við að tala mannamál. Reynsla listamannsins
gæti orðið vettvangur til að binda hugmyndir við efni og form og jafnvel
leitt okkur út úr þoku lista­enskunnar, burt frá forheimsku einföldunar og
verndað það sem akademían nær ekki utan um. Til þess að svo geti orðið
þurfa myndlistarmenn að endurheimta forræðið yfir eigin fagi og beita
fagtungumáli myndlistarinnar og sínu eigin frumlæga tungumáli, skyn­
reynslu og skoðunum.