Skessuhorn - 20.12.2006, Blaðsíða 32

32
MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 2006

Hvaðan kemur Grýla ?
Grýla er ein af íslensku jólavættunum. Hún er nefnd með-
al tröllkvenna í þulum Snorra-Eddu en er ekki bendluð sér-
staklega við jólin fyrr en í kvæði ffá 17. öld sem eignað er
síra Guðmundi Erlendssyni á Felli í Sléttahlíð. Grýla er í ís-
lenskum sögnum talin móðir jólasveinanna, eins og við vit-
um flest. En lítum nánar á þjóðtrúna.
I þjóðsögum Jóns Arnasonar segir meðal annars um
Grýlu:
„Þó nú gangi ekki lengur nein munnmæli um Grýlu að
teljandi sé verður allt um það að geta hennar að því sem
finnst um hana í fornum ritum og þulum og manns hennar
Leppalúða, því á fýrri öldum hafa farið miklar sögur af þeim,
einkum henni, svo að löng kvæði hafa verið um þau kveðin
og mörg menn. En eftir að farið var að hætta að hræða börn
í uppvextinum með ýmsu móti hefur grýlutrúin lagzt mjög
fyrir óðal því Grýla var mest höfð til að fæla börn með henni
frá ógangi og ærslum og því er orðið grýla þegar í Sturlungu
haft um tröllkonu eður óvætt sem öðrum stendur ógn af og
grýlur um ógnanir.“
Eftirlætismatur Grýlu er kjöt af óþægum börnum, en
henni er lítt gefið um fiskmeti, súpur og grauta. Þessi óvætt-
ur á sér margar samsvaranir víða í Evrópu en fáar eru samt
eins ógnvekjandi og Grýla. Sú tilgáta hefur verið viðruð,
reyndar með miklum fýrirvara, að Grýla og fjölskylda gæti
verið endurspeglun alþýðu á grimmum yfirvöldum. Grýla
kemur fýrst verulega fram á sjónarsvið eftir að einveldi kon-
ungs ágerist á 17. öld. Jólasveinar gætu samsvarað sýslu-
mönnum konungs sem heimtuðu skatt af fátækum.
Ekki myndi Grýla sigra í keppninni „Ungfrú Island.“ Um
hana myndi ekki heldur eiga við hendingin úr kvæðinu, lit-
fríð og ljóshærð og létt undir brún. I myndum sem lista-
menn hafa gert af konu þessari, eða flagði, er hún grá og
guggin, með klær og hófa, hornótt, kjaftstór og vígtennt. Oll
skilningarvit hennar eru stórskorin. Augu hefur hún í
hnakka, eyru á við stærstu brúsahöldur, nefið er hlykkjótt og
langt. Augun og augnaráðið ógnvænlegt og úr vitum henn-
ar stendur helblá gufa. Hún er gömul og gengur við staf. En
samt síung.
Gaman er að glugga í kvæði sem ort hafa verið um Grýlu
og hvernig þau hafa breyst með árunum. Margir þekkja
Grýlukvæði Jóhannesar úr Kötlum ffá árinu 1932. Þar geng-
ur hún um, stingur börnum í poka og raular sultarsöng. Þar
er hún einnig stundum mögur og stundum feit, allt eftir
geðprýði íslenskra barna. Reyndar fer svo í lok kvæðisins að
börnin gerast svo góð að Grýla veslast upp og deyr. Hér er
smá brot úr kvæðinu:
Grýla hét tröllkerling leið og Ijót,
með ferlega hönd og haltanfót.
I hömrunum hjó hún og horfði yfir sveit,
var stundum mögur og stundum feit.
A bömunum valt það, hvað Grýla átti gott,
og hvort húnfékk mat í sinn poka og sinn pott.
Efgóð voru bömin var Grýla svöng,
og raulaði ófagran sultarsöng.
Svo var það eitt sinn um einhverjól,
að bömin fengu buxur og kjól.
Og þau voru öll svo undurgóð,
að Grýla varð hrtedd og hissa stóð.
En við þetta lengi lengi sat.
Ifjórtán daga húnfékk ei mat.
Þá varð hún svo mikið veslings hró,
að loksins í bólið hún lagðist - og dó.
En Leppalúði við bólið beið
og síðan fór hann þá s 'ömu leið.
Nú íslenzku bömin þess eins ég bið,
að þau láti ekki hjúin lifita við.
Með árunum hefur Grýla mýkst, alla vega í munni manna.
Meira að segja hefur kerlingaranginn fríkkað heldur og und-
arlegir matarsiðir hennar vikið fyrir nútímalegra fæði. Ómar
Ragnarsson gerði hinni „nýju“ Grýlu skil í kvæði fyrir
nokkrum árum. Hér er brot úr því.
Já matseldin hjá Grýlu greyi er geysimikið streð.
Hún hrærir deig, og stórri sleggju slær hún bujftð með.
Með jámkarli hún bryður bein og brýtur þau í mél
og hrærir skyr í stórri og sterkri steypuhrærivél.
Ó Grýla, ó Grýla, ó Grýla
í gamla hellinum.
Og enn hefja skáldin upp raust sína, Grýlu til heiðurs. Ein-
hverjum hefði þótt undarlegt, hér á öldum fýrr, að lýsa þess-
um óvætti eins og gert er í dag. Spuming hvort konan hafi
farið í einhverja andlitslyftíngu eða notíð ráðgjafar óþekktar
stjömu úr Hollywood. En hvað um það. Þórarinn Eldjám lýs-
ir í sínu kvæð um þau skötuhjú, Grýlu og Leppalúða, hvemig
þau gætu lifað í nútímanum. Hér er hans kvæði.
Er börnin uxu upp og burt
ellimóð þá sátu kjurt
veslings Grýla og Leppalúði.
A lífið hvomgt þeirra trúði.
Uns Grýla mælti mædd og rám:
Það mætti reyna að hefja nám ...
Og uppi í Hamrahlíðarskóla
háöldmð þau vermdu stóla.
í Háskólann þau héldu inn
er höfðu klárað öldunginn.
Innrituð þau em bæði
í uppeldis- og kennsluffæði.
BGK
Heimildir: Saga daganna, eftir Ama Bjömsson og af netinu.
\íkl(M (flUíM jkt/TJM(HUULM (H/ \)idjk(
dK/Uir (/(C()ua/r(t /rld oc/ fdrjítimr J KdMd/uic drt
ki/M d/l(£(//jilc(/ Jd/njkMt d ud/utM dru/n
^carnes
Hangikjöt
Hamborgarhryggur
Bayonneskinka
Frönsk sveitaskinka
Andapaté
Fasanapaté
Hreindýrapaté
Villigæsapaté
Franskt paté
Sveitapaté
Fjallagrasapaté
Madeirasósa