Skessuhorn - 20.12.2017, Side 56

MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 201756
Nikolína er nýlega orðin sextug.
Hún ólst upp í Vestmannaeyjum
og var á sextánda aldursári þegar
byrjaði að gjósa í Heimaey. Tvítug
flutti hún upp á Akranes þar sem
hún hefur búið í fjörutíu ár. Hún
hefur upplifað mikinn missi í gegn-
um lífið. Á innan við ári missti hún
móður sína og systur úr sama sjúk-
dómnum. En Nikolínu fylgir einn-
ig mikil gleði. Hún á tvö börn og
þrjú barnabörn sem kunna vel að
meta ömmu sína og þá á hún eigin-
mann sem hún kallar klettinn sinn.
Fyrir fimm árum greindist Ni-
kolína með sama sjúkdóm og dró
móður hennar og systur til dauða,
en sjúkdómurinn nefnist lungnahá-
þrýsingur. Hún tók á móti blaða-
manni Skessuhorns að heimili sínu
á Akranesi á aðventunni og rætt
var um missinn, lífshlaupið; allt frá
gosinu í Eyjum, siglingunni í land,
hreinsunarstarfinu í Eyjum og líf-
inu á fastalandinu.
Gosið í Eyjum
Við byrjum á því að ræða eldgosið
sem er Nikolínu enn í fersku minni.
Hún er elst fimm systkina og fædd
árið 1957. Foreldrar hennar áttu
svo tvö börn árið 1960, eitt í janú-
ar og annað í nóvember. Eitt barn
árið 1963 og síðasta barnið 1966.
Það var því mannmargt á heimilinu
þegar fór að gjósa í Heimaey í janú-
ar 1973.
Aðfaranótt 23. janúar hafði Ni-
kolína vakað frameftir til að læra
undir enskupróf. „Svo finnst mér
ég nýsofnuð þegar pabbi kemur
inn í herbergið til mín og spyr mig
hvort ég vilji ekki koma fram að
fá mér kaffisopa,“ segir Nikolína.
Henni fannst þetta mjög skrýtin
spurning, enda ekki farin að drekka
kaffi á þessum árum. „Ég byrjaði
ekki að drekka kaffi fyrr en ég var
orðin mjög fullorðinn einstakling-
ur,“ segir hún hlæjandi. Hún lét þó
tilleiðast og fór þó fram með pabba
sínum þar sem mamma hennar sat.
Grunaði ekki
gos á eyjunni
„Hann segir; „komdu hérna fram
og sittu hjá mömmu þinni. Það eru
svo miklir jarðskjálftar.“ Mamma
var smeyk við jarðskjálfta.“ Pabbi
hennar fer út til að huga að jarð-
skjálftunum því hann sá bjarma frá
austurenda eyjarinnar. Hann grun-
aði að það væri farið að gjósa við
eyjuna, en ekki á eyjunni sjálfri.
Þær mæðgur sátu saman í eldhús-
inu og reyndu að leiða hugann frá
skjálftunum þegar pabbi henn-
ar kemur aftur; „og með þvílíku
óðagoti. Hann segir mömmu að
vekja hina krakkana og við skyld-
um klæða okkur því það væri kom-
ið gos á eyjunni og við þurftum að
fara niður á bryggju og niður í bát.“
Pabbi hennar var sjómaður og vann
um borð á bátnum Gjafari VE. Það
lá því beinast við að þessi sjö manna
fjölskylda færi beint í Gjafar og
burt frá Eyjum.
„Mér fannst þetta svo óraun-
verulegt. Að það væri farið að gjósa
á eyjunni sjálfri. Ég sá ekki fyrir
endann á því hvernig þetta ætti allt
að gerast ef við áttum að fara nið-
ur á höfn,“ segir Nikolína og bæt-
ir því við að henni hafi bara fund-
ist það einfaldast að vera bara á
eyjunni þrátt fyrir gos. Nikolína á
æskuminningar af gosinu í Surts-
ey en þar byrjaði að gjósa árið 1963
og náttúruöflin því alltaf nálæg í
hennar huga. „Afi minn hét Ólaf-
ur Guðmundsson og var hann sjó-
maður. Surtsey kom upp þar sem
hann var að veiða og það voru uppi
vangaveltur um að láta eyjuna heita
Ólafsey eftir honum. Hann fór svo
oft með mig upp á Hástein þaðan
sem sást vel til Surtseyjar, þar sát-
um við saman og spjölluðum.“ Það
var því ekki skrýtið að Nikolínu
hafi þótt það óráðsía að ætla að fara
frá Eyjum vegna smá eldgoss.
Köld sjóferð
Niðri á bryggjunni þurfti Nikol-
ína að bíða eftir afganginum af fjöl-
skyldunni. „Við vorum sjö manna
fjölskylda og komumst ekki öll inn
í bílinn í einni ferð. Pabbi þurfti
að sækja afganginn,“ segir Nikol-
ína og verður hugsi í smástund.
„Við áttum að standa þarna og fara
ekki neitt og bíða og það var þögn
á fólkinu. Það sagði enginn orð,“
segir hún og hikar aftur. „En við
heyrðum drunurnar og við sáum
eldsúlurnar spýtast upp í loftið. En
fólkið? Það heyrðist ekkert í fólk-
inu. Enginn grátur í börnum eða
neitt.“ Hún upplifði jarðskjálft-
ana og hljóðin á Gosminjasafninu
í Vestmannaeyjum fyrir nokkrum
árum og það fékk mjög á hana að
rifja þessar minningar upp.
Mamma Nikolínu fór niður í
káetu föður hennar með yngstu
börnin þegar komið var um borð
í Gjafar. „Og svo gerist þetta mjög
hratt. Það var farið að setja fólk nið-
ur í lest. Það var bara settur stigi og
fólk var híft niður í lestina.“ Á þessi
stigi vildi Nikolína komast niður í
káetu til mömmu sinnar og systkina
en komst ekki sökum mannmergð-
ar á þilfarinu. „Svo ég fann mér
stað, undir brúnni þar sem neta-
dræsurnar lágu. Og þar var ég allan
tímann bæði að drepast úr kulda og
sjóveiki,“ segir Nikolína og hryllir
sig við tilhugsunina. „Það var frek-
ar ógeðfellt.“
Heilt bæjarfélag
á fiskibátum
Þegar siglt var frá eyjunni blasti við
sjónarspil sem sennilega líður Eyja-
mönnum sem upplifðu þessa at-
burði aldrei úr minni. „Ég stóð á þil-
farinu og horfði á gosið. Ég horfði
á gíginn breiða sig þarna, koma frá
Helgafelli og alveg niður úr,“ seg-
ir Nikolína og skömmu síðar byrj-
aði öskufallið. Hún fékk heita glóð í
hárið og á fötin. „Þá fór ég að hugsa
að þetta væri nú eitthvað meira en
lítið gos. Þetta væri stórhættulegt.
Maður fann að hárið sviðnaði þeg-
ar grjótið kom í mann.“
„Það var svo mikið kappsmál að
komast frá Eyjum, því það var svo
mikill ótti að höfnin myndi lokast
og þá kæmist maður ekki neitt.
Höfnin var náttúrulega lífæð okk-
ar.“ Flestir þekkja söguna af fimm
þúsund manna bænum sem kom
siglandi til Þorlákshafnar. Einn lést
af völdum gaseitrunar í gosinu sem
hófst þennan vetrarmorgun 23.
janúar og lauk 3. júlí sama ár. „Ég
man samt á leiðinni frá Eyjum, þar
sem ég lá ísköld og ælandi, þá hugs-
aði ég; „og svo þurfum við að fara
aftur á morgun heim.“ Fyrir mér
var það þannig.“
Flóttamenn í eigin landi
Við komuna í Þorlákshöfn samein-
aðist Nikólína fjölskyldunni sinni
og fór ásamt fleiri Eyjamönnum
til Reykjavíkur. Nikolína og henn-
ar fjölskylda fékk inni í Austurbæj-
arskóla. Pabbi hennar hélt aftur á
móti björgunarstarfinu áfram með
öðrum í áhöfn Gjafars VE. Þegar
bærinn hafði verið rýmdur hófst
björgun veraldlegra hluta, bú-
slóðir og persónulegir munir voru
fluttir í land. Til dæmis bjargaði
pabbi hennar fjölskyldumyndum
og skartgripum og geymdi í káetu
sinni í Gjafari VE.
Nikolína, systkini hennar og
móðir voru í Austurbæjarskóla í
fjóra eða fimm daga en fengu þá hús-
næði í sumarhúsabyggðinni í Ölf-
usborgum skammt utan við Hvera-
gerði. Í áhöfn Gjafars VE voru fjór-
ir bræður, þar af faðir Nikolínu, og
einn mágur hans. Þessar fjölskyldur
voru saman í Ölfusborgum þenn-
an veturinn. Nikolína segir að hún
hafi upplifað mikið óöryggi, ekki
hafi verið á hreinu hvað ætti að gera
við heilt bæjarfélag sem var á flótta.
Börnin þurftu að komast í skóla og
það þurfti að finna húsaskjól fyrir
alla. „Við fengum mjög litlar upp-
lýsingar um hvernig þetta yrði en
okkur leið ágætlega í Ölfusborgum
en það var rosalega kalt.“ Þarna var
því komið heilt þorp í Ölfusborg-
ir og skólabíll fór að ganga þang-
að og flytja börnin í skóla í Hvera-
gerði. „Manni fannst maður alltaf
vera í einhverjum draumi og maður
átti bara eftir að vakna.“
Mannbjörg
við Grindavík
Réttum mánuði eftir að gos-
ið í Heimaey hófst strandaði Gjaf-
ar VE skammt utan við Grindavík.
Um borð var faðir Nikolínu, föð-
urbræður og frændi. Alls voru tólf
manns um borð. Aftakaveður var
þegar strandið átti sér stað. Gjaf-
ar VE skaddaðist illa á kili og var
ekki bjargað en mannbjörg varð. Í
frétt í Morgunblaðinu frá þessum
tíma segir að björgunaraðstæður
hafi verið mjög erfiðar. Þar fór í sjó-
inn mikið af persónulegum munum
fjölskyldu Nikolínu, þar sem pabba
hennar hafði ekki tekist að afhenda
munina fjölskyldunni til varðveislu.
„En það er svo ósköp lítils virði ef
það verður mannbjörg. Ég missti
ekki pabba og bræður hans og mág
eða hina sem voru um borð.“
Pabbi hennar sameinaðist þó ekki
fjölskyldunni í Ölfusborgum eftir
þetta slys heldur var boðið að verða
lögreglumaður í Heimaey á meðan
á gosinu stóð. Sex aðrir lögrelgu-
menn fylgdu honum og gistu all-
ir á heimili Nikolínu. „Þeir hugsa
um að hreinsa af þakinu svo þyngsl-
in af öskunni eyðileggðu ekki þak-
ið eða veggina. Þeir settu hlera fyr-
ir gluggana þegar það var mik-
ið rok eins og getur orðið í Eyj-
um. Þeir sáu alveg um húsið þessir
sjö menn og þetta varð alveg til þess
að bjarga húsinu okkar frá nokkurri
skemmd.“
Vinnan í kirkjugarðinum
í andhverfum heimi
Þegar gosinu lauk var sett af stað
hreinsunardeild sem mokaði vikri úr
bænum. Nikolína og fleiri unglingar
á hennar reki fengu vinnu við þetta.
Hún sjálf vann í kirkjugarðinum við
að hreinsa vikur af leiðum. „Þetta
var ærið verkefni.“ Koman aftur til
Eyja var þó erfið. „Mér fannst ég
Eldgos, missir og von

Nikolína Theodóra Snorradóttir frá Akranesi segir frá eldgosinu
í Heimaey og rifjar upp æviskeið sitt
Nikolína Theodóra Snorradóttir og Smári Kristjánsson. Hún hefur upplifað mikinn missi í gegnum ævina og glímir nú við
ólæknandi sjúkdóm.
„Þær mæðgur sátu saman í eldhúsinu og reyndu að leiða hugann frá jarð-
skjálftunum þegar faðir hennar kemur aftur; „og með þvílíku óðagoti. Hann segir
mömmu að vekja hina krakkana og við skyldum klæða okkur því það væri komið
gos á eyjunni og við þurftum að fara niður á bryggju og niður í bát.“
Fjölskyldan fór um gosnóttina ásamt fjölda annarra eyjaskeggja upp á fastaland-
ið um borð í Gjafari VE. Rétt mánuði eftir gosið fórst Gjafar VE í innsiglingunni til
Grindavíkur. Mannbjörg varð.