Heimsmynd - 01.03.1986, Blaðsíða 46

ur Ragnar á tengsl Sambands íslenskra
samvinnufélaga, Framsóknarflokks og
Landsbankans, en allt frá því að Sigurður
á Ystafelli skipaði Framsóknarmann í
bankastjórastöðu í Landsbankanum
1917, hefur einn bankastjóri verið úr
þeim flokki og SÍS er nú einn stærsti
viðskiptavinur Landsbankans. Helgi
Bergs einn bankastjóra Landsbankans er
fyrrum þingmaður Framsóknarflokks og
var áður einn af framkvæmdastjórum
SÍS.
Hinir stjórnmálaflokkarnir hafa einnig
sín ítök í kerfinu. Bæði Alþýðuflokkur
og Alþýðubandalag festu sig í ses§i í
fjármagnskerfinu í kringum bæjarfyrir-
tæki ýmiskonar. Bent er á að Lúðvík
Jósepsson fyrrum formaður Alþýðu-
bandalagsins eigi sæti í bankaráði Lands-
bankans jafnframt sem hann átt hafi sæti
í stjórn Síldarvinnslunnar á Neskaups-
stað, sem er stór viðskiptavinur bankans.
Fáir neita því að þetta kerfi sé í gangi og
flestir virðast gera sér grein fyrir því að
æðstu menn í bankakerfinu eru jafnframt
oftar en ekki virkir í flokkspólitísku
starfi.
Bæði frjálshyggjumenn og vinstri
menn hafa bent á í samtölum við
HEIMSMYND hversu mótsagnakennt
það sé að Sjálfstæðisflokkurinn skuli í
orði berjast fyrir einkaframtaki en í verki
hamast við að raða sínum mönnum á
ríkisjötuna. Einn frjálshyggjumaður orð-
aði það svo að,„sumum forystumönnum
flokksins virðist meira í mun að sjálfstæð-
ismenn stjórni sósíalismanum en að sósí-
alisminn sé lagður að velli."
Á það er bent að Jónas Rafnar fyrrum
bankastjóri Útvegsbankans og tengda-
faðir Þorsteins Pálssonar er formaður
bankaráðs Seðlabankans, sem á að hafa
eftirlit með bönkunum. Jónas Haralz
bankastjóri Landsbankans á jafnframt
sæti í miðstjórn Sjálfstæðisflokks. For-
maður bankaráðs Landsbankans er Pétur
Sigurðsson þingmaður Sjálfstæðisflokks.
í öðrum ríkisbanka og þeim umdeildasta
um þessar mundir var Albert Guðmunds-
son eins og fyrr getur formaður banka-
ráðs jafnfram sem hann sat í stjórn Haf-
skips. Núverandi formaður bankaráðs
Útvegsbankans er Valdimar Indriðason,
einnig þingmaður Sjálfstæðisflokks. Þótt
þingmaður úr sama flokki hafi bent á að
Valdimar hefði „mjög hreinan skjöld,
því Útvegsbankinn er ekki með nein úti-
bú í hans kjördæmi á Vesturlandi.“ Sami
þingmaður sagði öðru máli gegna um
þingmann Alþýðubandalagsins í banka-
ráði Útvegsbankans, Garðar Sigurðsson
væri úr Suðurlandskjördæmi, en útibú
Útvegsbankans í Vestmannaeyjum væri
næstum jafnstórt og aðalbankinn í
Reykjavík.
Hve pólitísk bankaráðin eru óháð út-
lánastarfssemi, veldur mörgum sem um
þessi mála hugsa þungum áhyggjum, sem
og samtrygging í stjórnmála- og fjármála-
lífi almennt.
En þetta er engin nýlunda. Allt frá því
að bankarnir lentu undir pólitískri stjórn
upp úr 1930 hefur verið um að ræða
samtryggingu öflugustu stjórnmálaflokk-
anna. Benjamín Eiríksson hagfræðingur
benti þegar árið 1938 á það, í bók sinni
Orsakir erfiðleikanna í atvinnu- og gjald-
eyrismálunum, að stærstu viðskiptavinir
ríkisbankanna ættu fulltrúa í banka-
ráðum þeirra. Fyrir utan fulltrúa SIS
benti hann á Thorsfjölskylduna sem átti
stærsta útgerðarfyrirtæki á íslandi og
hafði fulltrúa í bankaráði Landsbankans.
Sem dæmi um hin nánu tengsl stjórn-
málaflokka og ríkisbanka má nefna að
báðir framkvæmdastjórar Sjálfstæðis-
flokksins á árunum 1945 til 1960, þeir
Jóhann Hafstein og Magnús Jónsson
urðu bankastjórar er þeir létu af störfum
hjá flokknum, Jóhann í Útvegsbankan-
um og Magnús í Búnaðarbankanum.
Margir segja það kaldhæðni að vinstri
flokkarnir, sem nú gagnrýna tengsl Út-
vegsbankans við Sjálfstæðisflokkinn
höfðu forgöngu um það árið 1957 að gera
bankann að algerum ríkisbanka en fyrir
þann tíma hafði um það bil helmingur
hlutafjár hans verið í eigu einkaaðila.
Með því skrefi var auðvitað pólitísk
stjórn á bankanum aukin og þykjast
margir sjá afieiðingarnar meðal annars á
Hafskipsmálinu.
Margir spyrja hvert sé baksvið þessara
umbrota í fjármálalífinu. Ólafur Ragnar
Grímsson prófessor telur að þrjár megin-
breytingar hafi orðið síðustu tvo áratug-
ina. í fyrsta lagi hafi komið fram á sjón-
arsviðið hópur athafnamanna upp úr
1960. Þessir menn hafi fljótlega fundið
fyrir því að þeir voru ekki innundir hjá
hinum gömlu pólitísku úthlutunar-
stjórum. Þeir hafi lent í samkeppni um
fyrirgreiðslu við gömlu valdakjarnana.
Aðrir benda á í þessu sambandi, að í eins
litlu þjóðfélagi og hinu íslenska geti náin
tengsl forystumanna í fjármálalífi og
stjórnmálum varla komið á óvart, til
dæmis geti það verið tilviljun ein hvernig
Thorsættin, Engeyjarættin og Haf-
steinættin hafi tengst, þar sem Jóhann
Björgólfur Guð-
mundsson fyrrum
forstjóri Hafskips
var formaður
Varðar, félags sjálf-
stæðismanna í
Reykjavík.
46 HEIMSMYND