Heimsmynd - 01.03.1986, Blaðsíða 133

Charlotte Champe Eliot, móðir skáldsins,
sem aldrei gerði sig ánægða með
hjónaband sonarins.
Viðar Eggertsson í hlutverki Eliots, ásamt Sigurjónu Sverrisdóttur, í sýningu
Alþýðuleikhússins á Tom og Viv á Kjarvalsstöðum.
„raunverulega“ Eliots - Toms - eru
dæmdar til að mistakast. Hann segir að
enginn geti rannsakað í þaula, án þess að
verða hlægilegur, duldar skynjanir eða
upplifanir sem séu alltaf samsíða því lífi
sem hægt er að skoða, án þess endilega
að snerta það. Hann tekur sem dæmi að
Eliot hafi í maí árið 1936 heimsótt stað
einn og farið í kapellu: við vitum þennan
atburð, en ekki hvernig Eliot upplifði
hann, „við höfum enga von til að skilja
Eliot þar sem hann kraup í kapellunni
eða þegar hann var í nálægð síns Guðs“,
segir hann (bls.239). Ackroyd getur hins
vegar vitnað í bréf frá Eliot þar sem hann
segist á slíkum stundum vera afklæddur
öllum þeim einkennum fjölskyldulífs,
persónuleika og orðstírs sem tengi hann
við veröldina úti við: „við getum ekki
seilst inn í leyndardóm einsemdar
,, Eliots“, er niðurstaða Ackroyds.
Hann gerir því ekki tilraun til að „af-
hjúpa manninn bak við goðsögnina“ -
bak við grímurnar, enda skiptir það í
rauninni engu máli hver Eliot var innst
inni. Og kannski er sú hugmynd að hver
maður geymi einhvern vandlega falinn
kjarna sem hann leyni með öllum ráðum,
að einhverju leyti einföldun á mannlegu
'. eðli, sú hugmynd að maðurinn sé eitt-
hvað annað en það sem hann geri,
kannski hefur maðurinn engan kjarna
heldur gengur inn í hlutverk í lífinu og
verður það hlutverk, mannlegt eðli er ef
til vill aðeins hæfileikinn til að aðlagast
ólíkum kringumstæðum.
Margir hafa litið á Eliot sem nokkurs
konar svindlara, mann sem sigldi undir
fölsku flaggi, rembdist við að vera eitt-
hvað annað en hann var - þessi skoðun
litar allt leikritið til dæmis. Ameríkanar
litu á hann sem svikara, liðhlaupa, sem
var of snobbaður til að gangast við eigin
þjóðerni. Englendingar hylltust til að sjá
í honum kolbít sem gat aldrei hversu sem
hann reyndi þvegið allt sótið af sér, þeir
hafa þóst greina sorgarrendurnar undir
nöglunum. Leikritið er ágæt heimild um
þetta viðhorf - þar er hann hálfgerður
plebbi sem gengst mjög upp í enskum
siðum og er yfirmáta aisæll að vera kom-
inn inn í virðulega fjölskyldu, talar varla
um annað. Og vissulega var hann amer-
íkani, sem klæddist gervi englendingsins,
varð enskari en allt það sem enskt var,
þó hann klikkaði stundum á smáatriðum
í ensku hirðsiðunum.
Aldous Huxley hitti hann fyrst árið
1916, og var ekki ýkja hrifinn. Hann
skrifaði bróður sínum: „Þú ættir að lesa
skrifin hans. Þau eru þeim mun merki-
legri þegar maður hefur kynnst mannin-
um, að jafnaði bara evrópaður amerí-
kani, yfirgengilega fágaður og talar um
franskan litteratúr á eins óinnblásinn hátt
og hægt er að ímynda sér.“(bls.73). Hér
býr að baki ákveðin grundvallarhugmynd
um kanann, fágaður kani er eitthvað sem
ekki gengur upp, heldur skal hann vera
hávær og blátt áfram, barnalegur og full-
ur minnimáttarkenndar gagnvart hinum
enska stóra bróður. Ackroyd segir að
hann hafi talað um „okkur“ ameríkana
þegar hann skrifaði samlöndum sínum
samtímis því sem hann notaði líka aðra
persónu fleirtölu þegar hann talaði við
. . . „viðhöfum
enga von til þess að
skilja Eliot þar sem
hann kraupí
kapellunni eða
þegar hann varí
nálægð síns Guðs."
. . . Margir hafa
litið á Eliot sem
nokkurs konar
svindlara sem
sigldi undir fölsku
flaggi-
. . . Ameríkanar
litu á hann sem
liðhlaupa sem var
of snobbaður til að
gangast við eigin
þjóðerni.