Heimsmynd - 01.03.1986, Blaðsíða 81

mun skýrari drætti efnishyggju og raun-
sæis. Til að átta sig á breytingum af þessu
tagi er gagnlegt að bera saman aðstæður
mismunandi tímabila. Hin svokallaða
‘68-kynslóð taldi sig mjög róttæka. Að-
stæðurnar sem skópu þá kynslóð eru að-
allega af þrennum toga: Lífskjör höfðu
farið batnandi á Vesturlöndum og hið
vestræna velferðarríki var í örum vexti.
Þessi þróun leiddi af sér hverfandi at-
vinnuleysi. í raun var atvinnustig iðnríkj-
anna það hátt að þau fluttu inn vinnuafl
til að fullnægja sívaxandi eftirspurn eftir
því. Menn þurftu því ekki að kvíða fram-
tíðinni. Námsmenn, aflvakar ‘68-kyn-
slóðarinnar, töldu sig eiga í vændum störf
með að minnsta kosti í meðallagi góð
laun.
Við aðstæður sem þessar er eins og
manninum séu engin takmörk sett.
Spurningamerki var sett við nánast allt er
tengdist góðærisheimi pabba og mömmu.
Þetta var tímabil hinna miklu tilrauna.
Allt var prófað sem var nýtt og framandi
eins og ofskynjunarlyf til dæmis. Það átti
að hanna nýtt, manneskjulegra og nátt-
úrulegra þjóðfélag með aðstoð Herbert
Marcuse, Erik Fromm og marxískra hug-
mynda. Menn vildu breytingar í róman-
tíska veru, breytinganna vegna. Þetta
tímabil einkenndist af rómantík en
minna af hagsýni og raunsæi. Þessi kyn-
slóð tók sér mikið frelsi í efnahagslegu
öryggi sínu til að gagnrýna og fara nýjar
leiðir. Menn fóru til dæmis í ópraktískt
nám af þeirri einföldu ástæðu að það var
áhugavert og ópraktísktl
Nú blasa allt aðrar aðstæður við. Að
kjör hafi farið versandi dylst engum og
ástæður þess eru margtuggnar í
stjórnmálaumræðunni. Fréttabréf Kjara-
rannsóknarnefndar upplýsa að á síðustu
fimm árum hefur kaupmátturinn rýrnað
um 20 stig sé miðað við vísitölu
kaupmáttar. Hagvöxturinn hefur staðið í
stað og jafnvel verið neikvæður sem þýð-
ir lægri þjóðartekjur, auk verðbólgu og
erlendrar skuldasöfnunar sem gerir það
að verkum að minna er til skiptanna,
þegar viðbrögð ríkisvaldsins eru að forða
íslensku efnahagslífi frá atvinnuleysi".
Efnahagslegt öryggi, sem leiðir af sér
róttækni og dirfsku, er ekki lengur til
staðar að sögn Stefáns. „Ungt fólk hefur
ekki lengur efni á frelsinu, á því að vera
rómantískir tilraunamenn. Það má því
segja að ‘86-kynslóðin sé kreppukynslóð.
Góðæristíma sjöunda og fyrri hluta átt-
unda áratugarins er lokið. Ungt fólk get-
ur ekki leyft sér að ganga út frá góðum
lífskjörum sem gefnum og sér vart fram á
góð atvinnutækifæri öðruvísi en að ganga
í* menntaveginn.
Séu hugmyndasveiflur í bókmenntum
og stjórnmálum skoðaðar til langs tíma,
þá skiptast á tímabil rómantíkur og raun-
», sæis, góðæris og hallæris. ‘86-kynslóðin
hefur lent á mjög skörpum skilum,“ sem
hefur leitt af sér aukna efnishyggju og
nýtt raunsæi. Könnun er Félagsvísinda-
stofnun Háskólans stóð fyrir á húsnæðis-
málum fólks á aldrinum 18 til 29 ára
endurspeglar þetta ef til vill best. Þessi
könnun leiddi í ljós að níu af hverjum tíu
vildu eignast eða áttu eigið húsnæði, sem
er að mati Stefáns mikil breyting frá því
sem áður var.
Sú einstaklingshyggja, sem gætt hefur í
sívaxandi mæli hjá ungu fólki, gefur til-
efni til að tala um nýtt raunsæi. Hún
birtist að vissu marki í þeirri
hægrisveiflu, sem virðist hafa átt auknu
fylgi að fagna meðal fjölda ungmenna.
Með tilliti til núverandi aðstæðna, telur
Stefán það ekki vera undarlegt þótt póli-
tísk nýfrjálshyggja fái jafn góðan hljóm-
grunn og hún hefur hlotið undanfarið hjá
ungu fólki. „Það eru kannski engin ný-
mæli í markaðshyggjunni“ segir Stefán
„hún samanstendur af eldgömlum hug-
myndum en þær falla vel að aðstæðum
ungs fólks í dag. Þetta er efnahags- og
framtaks pólitík, sem leggur áherslu á
frelsi einstaklinganna til að bjarga sér
sjálfir. Stirður rekstur þjóðarbúsins gerir
það að verkum að hlutfallslega minna er
til skiptanna og samkeppni um gæði
þessa lífs fer um leið vaxandi. Ekkert
fæst gefins lengur og menn verða af
eigin rammleik að koma ár sinni sem best
fyrir borð. Þessi afstaða er ekki háð
stjórnmálaskoðun ungs fólks þótt hún
birtist á mjög táknrænan hátt í aukinni
hylli nýfrjálshyggjunnar." Margir benda
á að einstaklingurinn sé alls staðar að
koma upp á yfirborðið. Ungir rithöfund-
ar eru farnir að gefa út og selja verk sín
sjálfir, á góðviðrisdögum er Austurstræti
fullt af fólki, sem býður eigin fram-
leiðslu eða aðkeypta fala. Sú draumsýn
áttunda áratugarins að menn ættu að lifa
fyrir list sína eða trú á betra líf, er ekki til
staðar lengur, heldur er sú afstaða al-
menn að menn verði sjálfir að koma sér á
framfæri annars gerist ekki neitt.
Ungur menntaskólakennari segir að
það hafi næstum orðið kúvending á al-
mennum viðhorfum nemenda frá því að
hún var í menntaskóla fyrir tíu árum.
„Þessir krakkar eru meira efnishyggju-
fólk en nokkurn tíma kynslóð foreldra
minna. Það virðist ekkert komast að hjá
þeim annað en fatnaðurinn sem þau
klæðast, líkamsrækt og ljósaböð. Margir
nemendur geta vart haldið augunum
opnum fyrst á morgnana, þeir virðast
úrvinda af þreytu því ljóst er að þetta
unga fólk vinnur hörðum höndum með
náminu til að hafa fyrir þessum lífsins
gœðum.
Sumir myndu ætla að krappari kjör og
harðnandi lífsbarátta drægi úr trú manna
á mátt sinn og megin. Neysluþjóðfélagið
er harður heimur, þar sem hver er sjálf-
um sér næstur og ýmsum gæti fundist þeir
ofurseldir óviðráðanlegum öflum. ‘68-
kynslóðin hafnaði heimsmynd foreldra
sinna í efnahagslegu öryggi sínu og í
þeirri trú að gerbreyta mætti þjóðfé-
laginu. Því myndu margir ætla að harðn-
andi lífsbarátta og efnahagslegt óöryggi
ætti að draga úr almennri trú á eigin getu
til að hafa áhrif á umhverfi sitt. Trúar-
vakning eða jafnvel einhvers konar for-
lagahyggja væri ekki ólíkleg með hlið-
sjón af núverandi þróun. Svo virðist þó
ekki vera. Það er í átt að einstaklingnum
sem trúin hjá ungu fólki beinist. „Guði í
sjálfum þér“, eins og ungur maður orð-
aði það, sem sækir reglulega fundi hjá
AA-samtökunum eftir margra ára óhóf-
lega áfengis- og lyfjaneyslu. Hann segir
margt ungt fólk vera á sama báti, en ólíkt
eldri kynslóðum sé það fljótara að viður-
kenna ástand sitt og veigri sér ekki við að
leita bata - „leita Guðs og leita að sjálf-
um sér.“
Þó virðist hitt almennara að með ný-
raunsœi ungu kynslóðarinnar tali fólk um
að treysta best eigin dómgreind til að
skera úr um hvað sé því sjálfu fyrir bestu.
Almennt virðist unga fólkið nú því frábit-
ið forsjárhyggju, hvort sem hún rennur
undan rifjum opinberra eða trúarlegra
stofnana. Einstaklingshyggjan kemur ef
til vill best fram í andúð ‘86-kynslóðar-
innar á því að flestir séu steyptir í sama
mót. Það er fyrst og fremst einstaklingur-
inn, sem á að blómstra.
‘86-kynslóðin virðist að mörgu leyti
mótsagnakennd. Annars vegar virðist
hún frjálslynd hvað lífsstíl og útlit snertir
en hins vegar íhaldssöm og varkár í
námsvali. ‘86-kynslóðin er raunsæ í þeim
skilningi að hún leitar hins hagnýta og
þessi kynslóð virðist ekki fara í grafgötur
með að efnishyggjan eða brauðstritið
gegni stóru hlutverki. Hvort sem þetta
unga fólk gerir sér grein fyrir því, eða
veltir yfir höfuð vöngum yfir því, virðast
viðhorf þess almennt mótuð af versnandi
efnahagsskilyrðum - því tala margir um
hana sem kreppukynslóðina. En af
hverju sem hún samanstendur þessi unga
kynslóð á íslandi nútímans - börn kreppu
eða aukins raunsæis - segir þetta unga
fólk, margt, að það hafi um leið hafnað
félagslegum höftum fyrri kynslóða,
meira að segja hinnar róttæku ‘68-kyn-
slóðar. Hver veit nema hin sterka ein-
staklingshyggja verði arfur ‘86-kynslóð-
arinnar til hinna ókomnu, sem munu
gefa henni heitið nýraunsæiskynslóðin?
HEIMSMYND 81