Heimsmynd - 01.03.1986, Blaðsíða 134

Lafði Ottoline Morrell, samkvæmisdrottn-
ing Lundúna. Ackroyd styðst við bréf henn-
ar í í bókinni. í einu bréfi lýsir hún Eliot
sem „dull, dull, dull“ - heldur leiðinlegum!
englendinga. Hann kvartar undan því í
einu bréfi að hann hafi ekki lengur nokk-
ur tengsl við ameríkana eða samkennd
með þeim en deildi jafnframt á
heimskuna og tregðuna meðal englend-
inga, sem honum þótti hafa hnignað
mjög andlega. Honum var alltaf ljóst að
hann var útlendingur, hann ræktaði þann
eiginleika með sér, hann vildi halda fjar-
lægð sinni og einangrun, hélt vinum sín-
um í hæfilegri fjarlægð og hyllti „hinn
sanna kulda, hinn harða kulda“ raun-
verulegra listamanna.
Ævisaga Ackroyds er töluvert afrek
miðað við þær fáránlegu skorður sem
honum hafa verið settar af fjölskyldu
Eliots sem meinaði honum í krafti höf-
undarréttar að vitna í útgefin verk Eliots
nema í bókmenntafræðilegu samhengi og
veitti honum engan aðgang að skjölum
Eliots og óútgefnu efni. Þaö er álitamál
hvort höfundarrétturinn sem upphaflega
var hugsaður sem vernd gegn ræningjum
sé ekki orðinn siðferðislega hæpinn þeg-
ar eigendur hans eru farnir að stjórna því
sem aðrir skrifa um verk höfundarins:
menningarlega „á“ enginn The Waste land
- það er sameign allra og hverjum ætti að
leyfast að tjá sig um það sem honum sýn-
ist. En þessi ótti Eliotanna við að
Ackroyd færi að lesa einhverja svívirðu
inn í ljós Eliots var með öllu ástæðulaus
því hér er stunduð vönduð fræði-
mennska. Hann leggur megináherslu á
að lýsa hugmyndalegri þróun Eliots í
samhengi við þjóðfélagshræringar og
menningarsögu. Hann gerir lítið af því að
tengja berlega saman ævi höfundar og
ljóðagerð hans - að vísu heldur hann því
1
1f í '
T.S. Eliot heldur fyrirlestur í London í síðari heimsstyrjöldinni. Alla ævi ferðaðist hann uH
og hélt fyrirlestra um skáldskap, heimspeki, trúmál og heimsmál.
fram snemma í bókinni að þoka sú sem
umlykur allt í ástaróði J. Alfred Paufrock
sé þokan í St. Louis, staðhæfing sem
hvorki er hægt að sanna né afsanna, og
segir ekkert, en yfirleitt eru túlkanir hans
lausar við þess háttar notkun á ljóðum
sem heimildum um líf skáldsins. Hann
hrekur til dæmis útbreidda skoðun um
annan hluta The Waste land - a game of
chess, að þar fari lýsing á Vivien og henn-
ar taugabilun.
Á ég...ætti ég...? - Líf Eliots ein-
kennist af því að hann tekur allar ákvarð-
anir með miklum erfiðismunum, hann
veit aldrei hvenær hann á að hrökkva eða
stökkva, hann var fram eftir allri ævi að
velta því fyrir sér hvað hann ætti að taka
sér fyrir hendur þegar hann yrði stór.
Ákvarðanir sem vörðuðu allt líf hans tók
hann í skyndi, og yfirleitt reyndust þær
rangar, þannig rambaði hann til dæmis
inn í sitt fyrra hjónaband sem reyndist
með afbrigðum ófarsælt. Hann var á
stöðugum flótta undan leiðindum, en
þráði engu að síður tíðindaleysi hvers-
dagslífsins. Hann sóttist eftir jafnvægi,
reglu, klassíkisma í hugmyndum, ljóða-
gerð og einkalífi - Haigh-Wood fjöl-
skyldan stóð fyrir slíkt - en hann lenti í
ringulreið, skáldskapurinn varð fyrir
flestum myrkur þótt borinn væri uppi af
skýrleika í hugsun, Haig-Wood fjöl-
skyldan fullnægði honum engan veginn
félagslega og sótti í bóhemískar lista-
mannaklíkur. Rétt eins og borgin sem
hann lýsti í The Waste land var lífið fyrir
honum óraunverulegt, hverful ásýnd, og
hann brást við því með því að vera sífellt
að leika ólíkar rullur sem hæfðu hverjum
aðstæðum. Þegar hann átti sem erfiðast
uppdráttar í hjónabandi sínu veittu vinir
hans því athygli að hann notaði á andlit
sitt grænan farða til að gera sjálfan sig
ennþá átakanlegri og brjóstumkennan-
legri, hann var í hlutverki hins vansæla
eiginmanns sem hann lék út í hörgul, en
hver hann var bak við grímuna vissi
aldrei neinn, það glitti aldrei í kvikuna
undir.
Sem fyrr segir: ævisögur frægra skálda
vitna sennilega aðeins um eðlilega mann-
lega forvitni, hlutverk þeirra er að svala
henni og það getur þeim tekist ef höfund-
ar seilast ekki of langt inn í vitund þeirra
höfunda sem fjallað er um.
Ævisögulega leikhúsið er nokkuð ann-
að. Það er eitthvað óviðfelldið við það
hvernig ýmsir höfundar samtímans ryðj-
ast inn í einkalíf látinna manna, taka sér
stöðu í því miðju, fara að kalla alla for-
nöfnum og gæluyrðum, sýna þá í nið-
urlægjandi aðstæðum með þá hugmynd
að gunnfána að allir séu innst inni sömu
meðalmennin, fara að kveða upp dóma á
báðar hendur eins og einhver hæstiréttur
í siðferðislegum efnum, eins og þeir hafi
eitthvert umboð eða heilagan rétt til þess
og guma síðan af sagnfræðilega traustri
undirstöðu þegar í rauninni er aðeins
verið að ráða af líkum, og skálda inn í
eyður. Þeir höfundar sem áður nutu virð-
ingar og barnalegrar dýrkunar mega nú
una hlut tollheimtumannsins, en eitt
verður ekki frá þeim tekið: þeir voru
miklu betri höfundar en farísearnir.