Heimsmynd - 01.03.1986, Blaðsíða 129

Þórunn Valdimarsdóttir höfundur bókarinnar. „Ef við sjáum ekki hversdagslífið
fyrir okkur verðum við blind á fortíðina.“
P
SAGAN
dnegin niöun í svaðið
Þegar Þórunn Valdimarsdóttir er
spurð að því hvort búskaparsaga hefði
ekki gerst á flestum stöðum fremur en
hér, í tvö hundruð ára kaupstað, segir
hún að þar sem Reykjavík liggur í dag í
öllu sínu steypta og malbikaða veldi, hafi
fyrir öld verið aðallega mómýrar og
grjótholt.
„En áður en borgarskelin lagðist yfir
landið hafði mikið af því verið tekið til
ræktunar sem tún og garðar, það er milli-
þáttur, sem oft gleymist. Aldamótamenn
lifðu og hrærðust í sveitasamfélagi, og
það er engin leið að sjá fyrir sér lífið um
aldamótin, ekki í Reykjavík fremur en
annars staðar, án þess að þekkja til bú-
skaparins í bænum. Búpeningur spásser-
aði um göturnar við hliðina á þing-
mönnum og embættismönnum, og í
bæjarlandinu vann fjöldi bæjarbúa við
grjótnám, mótekju og jarðabætur," segir
Þórunn.
Þórunn segir að í Reykjavík hafi verið
mikill búskapur og fjölbreyttur og hafi
hann snúist mest um framleiðslu mjólk-
ur. „Mjólk var ekki hægt að flytja ofan úr
sveitum á klyfjahestum. Fyrir hundrað
árum áttu embættismenn flestir kú og
keyptu hey eða leigðu tún, en þurrabúð-
armenn notuðu varla mjólk nema í jóla-
grautinn. Þegar fólkinu fjölgaði, réðust
ýmsir betri borgarar í að rækta sér tún,
og um aldamótin var í Reykjavík stærsta
ræktaða svæði á landinu. Kúabændur
fóru líka að selja mjólk á skipulegan
hátt, og þörfin fyrir hana óx með vexti
bæjarins. Þótt farið væri að flytja mjólk
úr nærsveitunum, og jafnvel lengra að,
þá var það svo allar götur fram til 1935 að
Reykvíkingar framleiddu sjálfir meira en
helming allrar þeirrar mjólkur sem þeir
neyttu.“
Þórunn Iýsir Reykjavík sem litlum og
sveitalegum höfuðstað fram á millistríðs-
árin. Þar var fjölbreytt húsdýralíf, og af
hinu nána sambýli hunda, hrossa, kúa og
manna er athyglisverð saga.
Astæðu þess að Þórunn fór að skrifa
um bændur og búskap segir hún vera röð
af tilviljunum. „Þegar ég leitaði mér að
BA-verkefni benti Bergsteinn Jónsson
dósent mér á að sagnfræðingar hefðu
ekki sinnt búnaðarsögu sem skyldi, lík-
lega vegna þess að þeir væru flestir aldir
upp í sveit. En fjarlægðin gerir söguna
bláa. Ég skrifaði síðan BA-verkefni um
kláðamaurinn ógurlega, sem lék sauðfé
landsmanna grátt upp úr miðri síðustu
öld.“
Þórunn segir að þegar að því kom að
hún skrifaði cand. mag.-ritgerð hafi
Björn Þorsteinsson prófessor hvatt sig til
að halda áfram á sömu braut. „Fáir vita
að til er virðulegt félag, sem heitir Jarð-
ræktarfélag Reykjavíkur og á sér mikla
sögu en litla framtíð. Eins og félög, sem
þannig er ástatt með ættu að gera, hafði
Jarðræktarfélagið samband við Sagn-
fræðistofnun Háskóla íslands og falaðist
eftir sagnfræðingi. Ég beit á agnið og
sökk æ dýpra ofan í búnaðarsöguna.
Svo fékk ég meistarabréf í þeirri iðn að
lesa söguna af skjölum. Þá sýndi Sögufé-
lagið áhuga á því að gefa ritsmíðina út í
Safni til sögu Reykjavíkur. Ég reri þá á
hin viðsjálu mið sem sagnfræðingar
sækja björg sína á, og fékk lifibrauð úr
hinum ýmsu sjóðum meðan ég var að
endurskoða ritgerðina. Hún lengdist um
helming og ég bætti við köflum um hross
og hunda, slátrun, úrgang húsdýra og
manna, garðyrkju og mótekju."
„Hann er náma af fróðleik,“ segir Þór-
unn um einn heimildarmann sinn, Einar
Ólafsson í Lækjarhvammi. „Tilviljun réð
því að nú er ég að skrá ævisögu hans.“
Þegar HEIMSMYND spyr Þórunni að
því, af hverju hún skrifi svona „sóða-
lega“ kafla eins og sögurnar af salernis-
áburðinum, fremur en að afgreiða hann í
fáum, prúðum orðum sem svo og svo
mikið af köfnunarefni, segist hún hafa
viljað gefa rétta mynd af Iífinu í Reykja-
vík. „Ég lýsi því hvernig áburðurinn fann
sér leið, í Tjörnina, fjöruna, á túnin og
að lokum út í fjöruborðið. Ef við sjáum
ekki hversdagslífið fyrir okkur verðum
við blind á fortíðina. Ég gekk um bæinn
og reyndi að Iyfta steypuskelinni af
leiksviði þessarar sögu, sullaðist í nómýr-
unum með mófólkinu og slóst í för með
mjólkurpóstunum. Sagan er miklu meira
en staðreyndir í skjölum. Söguleg inn-
lifun næst ekki fyrr en söguunnandanum
tekst að sjá fortíðina fyrir sér, heyra
hljóðin, finna lyktina. Ég vona að engum
finnist ég draga söguna niður í svaðið
þótt ég líti ofan í opnu skólprennurnar og
Lækinn og niður í fjöru,“ segir þessi ungi
sagnfræðingur.
HEIMSMYND 129