Heimsmynd - 01.03.1986, Qupperneq 86

... HJARTA- OG
ÆÐASJÚKDÓMAR
TRÓNA í EFSTA SÆTI
SEM ORSÖK47 PRÓ-
SENTA DAUÐSFALLA.
s ‘ Hb
% ‘ T I
* Mt % ix -
% —N-
1700 17S0 1800 1850 1900 1950 2000
Heildardánarorsakir íslendinga.
Ævilengd íslendinga.
Út úr línuriti sem þessu má lesa mikla
íslandssögu. Við skynjum hungur og haf-
ís, sjáum hvassa toppa í dánartíðni þegar
drepsóttir herja og óáran leggst yfir land-
ið og á tímum móðuharðinda rís dánar-
tíðnin til himins.
Og síðan á þessari öld fellur hún jafnt og
þétt og hefur raunar hafist nokkrum ára-
tugum fyrr og endurspeglar batnandi lífs-
kjör, vaxandi þekkingu og útrýmingu
fjölmargra sjúkdóma. Svipaða sögu segir
línurit yfir meðalævilengd íslendinga í
rúma öld. Um miðja síðustu öld var
meðalævilengd karla rúm þrjátíu ár og
kvenna um þrjátíu og átta ár. Þá endur-
speglaði hin skamma meðalævi fyrst og
fremst gífurlega háan barnadauða. Börn-
in dóu unnvörpum. Pað er þessi raunver-
uleiki, sem Halldór Laxness lýsti svo
átakanlega í frásögninni af Bjarti í Sum-
arhúsum, sem árlega þurfti að arka með
börnin sín í litlum trékössum til að jarð-
setja í kirkjugarði þeirra Rauðsmýringa.
Nú á tímum er ungbarnadauði á íslandi
lágur-reyndar einn sá lægsti í heiminum.
Jafnframt er það almenn vitneskja að
meðalævi íslendinga er ein sú lengsta,
sem gerist í heiminum og sérstaklega
verða íslenskar konur allra kerlinga elst-
ar.
Þessar línur á myndunum tveim segja
því mergjaða sögu, ekki bara um heilsu-
farsþróun heldur gerbreytingu á öllum
högum þjóðarinnar og það á tiltölulega
fáum áratugum. Allt hefur breyst og dán-
arorsakirnar hafa breyst. Hungur og
hörgulsjúkdómar, berklar og barnaveiki
heyra nánast sögunni til sem dánarorsak-
ir. Og þótt lungnabólga sé ekki fátíð sem
dánarorsök liggja venjulega einhverjar
aðrar, dýpri ástæður eða sjúkdómar til
þess að lungnabólga dragi menn til
dauða, sennilega oftast nær hár aldur.
Eins og glöggt sést á mynd á blaðsíðu 88
eru það hjarta- og æðasjúkdómar, sem
tróna í efsta sæti sem orsök 47% dauðs-
falla á okkar dögum. Þar næst kemur
krabbamein með 22%, ýmsir aðrir sjúk-
dómar orsaka 11% dauðsfalla og slys um
það bil 10%. Að sjálfsögðu segja dánar-
orsakir okkur ekki nema hluta sögunnar
um mikilvægi tiltekins sjúkdóms sem
heilbrigðisvandamáls. Þjáning og fötlun
eru ekki síður mikilvægar. Þau 10%
dauðsfalla, sem stafa af slysum, ættu
þannig að taka miklu stærra rúm, stærri
geira, ef raunveruleg tilraun væri til þess
gerð að mæla stærð vandans. Þetta eru
dauðsföll hinna ungu og bak við hvert
dauðsfall eru fjölmörg tilfelli mismun-
andi fötlunar.
En krabbameinin og hjarta- og æða-
sjúkdómarnir orsaka líka stóran hluta
hinna ótímabæru dauðsfalla á miðjum
aldri og vega þungt sem orsakir fötlunar
og þjáninga. Þannig má færa rök fyrir því
að afleiðingar æðasjúkdóma, bæði krans-
æðasjúkdóma og ekki síður heilablóð-
falla eigi stóran þátt í því að gera mörg-
Forsíðumynd breska tímaritsins The
Economist — táknræn fyrir þá þróun,
sem orðið hefur á Vesturlöndum. Vissir
áhættuþættir tengjast lifnaðarháttum og
lífsstíl, blóðfíta, mataræði, reykingar og
hreyfingarleysi. I þeim löndum þar sem
kóiesteról í blóði er almennt mjög lágt eru
kransæðasjúkdómar mjög fágætir.
um ellina þungbæra. Og þessir tveir stóru
sjúkdómaflokkar koma mjög við sögu
þegar leitað er svara við spurningunni að
hve miklu leyti ræður maður sjálfur 1
heilsu sinni. Sennilega er ekkert dæmi
augljósara en lungnakrabbameinið, sem
að langmestu leyti er reykingasjúkdóm-
ur. Þessi hörmulegi sjúkdómur sem í um
90% tilfella er ólæknandi þegar hann
greinist, var mjög fátíður á íslandi sem
og víðast annars staðar fyrir nokkrum
áratugum en hefur nú náð öðru sæti,
bæði hjá körlum og konum. Sterk rök ,
hafa verið leidd að því að ef reykingar
legðust af yrði þessi sjúkdómur aftur
sjaldgæfur og fréttnæmur þegar hann
greindist.
Þótt enginn sjúkdómur hafi gleggri
tengsl við lifnaðarhætti en lungnakrabba-
mein koma æðasjúkdómar við sögu
miklu fleiri einstaklinga og fleiri þættir í
lifnaðarháttum gegna þar hlutverki, auk
reykinga; mataræði, hreyfing, streita,
rækt við meðferð annarra kvilla svo sem
háþrýstings, sykursýki og fleira. Og hér
verður allt óljósara um ótvírætt orsaka-
samband, flóknari hagsmunir fléttast inn
í málið og því ekki að undra þótt ágrein-
ingsefnin hafi orðið mörg og margir átt
erfitt með að átta sig á mótsagnakennd-
um upplýsingum og ráðleggingum.
EÐLl VANDAMÁLSINS
Þegar litið er á hinn stóra hlut, sem
hjarta- og æðasjúkdómar eiga í dánaror-
sökum íslendinga, er hér að sjálfsögðu <
um fjölmarga sjúkdóma að ræða, allt frá
meðfæddum hjartagöllum til lokusjúk-
86 HEIMSMYND