Heimsmynd - 01.03.1986, Side 89

síur eða „filter" kom urðu reykingar nán-
ast barnaleikur."
Þorsteinn segir tóbak aleitraðasta
neysluefni, sem sett hefur verið á al-
mennan neyslumarkað og bendir á, að
eiturefni séu venjulega seld undir
ströngu eftirliti eiturefnanefndar. „Hvað
skyldu Neytendasamtökin segja“ spyr
Þorsteinn „ef allar verslanir fylltust
skyndilega af banvænum rúsínum?" Úr
lungnakrabbameini deyja árlega 50-60
manns af völdum reykinga og úr hjarta-
og æðasjúkdómum 150-160 af sömu
ástæðu. „Menn verða vissulega að deyja
úr einhverju" heldur Þorsteinn áfram en
„hví að velja sér sinn eigin dauðdaga?
Þar að auki aftökuaðgerð sem styttir
æskuna og flýtir ellinni. Æ fleiri hætta að
reykja af þeirri einföldu ástæðu að þeir
spilla lífsgæðunum. Þú ferð ekki út á
meðal fólks og eyðileggur skemmtun
annarra á bíó eða konsert.“
Hjartavernd hefur athugað reykinga-
venjur fullorðinna íslendinga allar götur
, síðan 1967. Þá reyktu 63 prósent karla og
45 prósent kvenna. í dag reykja 41 prós-
ent karla og 39 prósent kvenna, þannig
að það leikur enginn vafi á því hvert
stefnir í þessum efnum. Haldi íslending-
ar áfram að hætta að reykja með sama
offorsi þá munu árið 2000 um það bil
tveir af hverjum 10 karlmönnum reykja
en þriðja hver kona. Þorsteinn telur þó
nær lagi að tæp 30 prósent íslendinga
' munu reykja um aldamótin næstu. „Sá
reykingamaður, sem er mjög líkamlega
háður tóbaki reykir með jöfnu millibili í
vöku. Hjá honum má leggja sígarettu-
reykingar að jöfnu við lyfjatöku. Séu efni
tóbaksins ekki í blóðinu, óháð því í
hvaða formi þess er neytt, þá æpir heilinn
eftir þeim. Heilinn gleymir tóbaki aldrei
og þeirri geysilegu vellíðan sem af neyslu
þess hlýst. Þetta gerir tóbak ótrúlega
vanabindandi.“ Af þessum sökum telur
Þorsteinn mjög mikilvægt að til fræðslu
um skaðsemi þess komi áður en byrjað er
að reykja.
Konur hafa dregið mun hægar úr
reykingum sínum en karlar. Athuganir
sýna að konurnar hafa oftar styttri skól-
göngu að baki en karlar. Þær hafa því
lakari forsendur til að átta sig á skaðsemi
þeirra. Af þessum sömu ástæðum eru
reykingar miklu algengari meðal lág-
launa starfa, sem krefjast ekki langrar
sólagöngu. Til dæmis reykja tæp 60 prós-
ent fólks sem starfar við sjávarútveg á
móti tæpum þriðjungi þeirra sem stunda
nám. Þetta tengist síðan að mati Þor-
steins því, að tóbak og sér í lagi síga-
rettan er hughreystandi eða „a big com-
‘ > forter" eins og stundum er sagt. Þetta
hlutverk tóbaksins er mjög áberandi þar
sem störf eru erfið og vanþakklát. í sjáv-
arútvegi er algengt að unnið sé í
skorpum, fólki er kalt, fær stuttar pásur
inn á milli. „Mönnum finnst því oft að
þeir eigi einhverja umbun skilið" segir
Þorsteinn. „Ef gera mætti slík störf létt-
ari væri von til að reykingar minnkuðu.
Á hinn bóginn er stundum sagt að karl-
maður á framabraut sé hættur á meðan
kvenmaður á sömu braut stingur „rett-
unni“ í annað munnvikið.“
Fræðsla og tóbaksverð eru helstu að-
ferðir til að hafa áhrif á reykingar fólks
en hvort tveggja hefur reynst vandasamt,
að því er Þorsteinn segir. Fræðslu þarf að
haga þannig að hún nái sem best til allra,
því fólk er í mjög misjafnri aðstöðu til að
nýta sér upplýsingar af þessu tagi bæði
hvað aldur og skólagöngu snertir. „Það
væri óskandi að framkvæmdarvaldið
sýndi meiri skilning í þessum efnum.
Fræðsla um skaðsemi reykinga er til
dæmis enn sem komið er ekki hluti af
námsefni grunnskólanna heldur hefur
Krabbameinsfélag íslands séð um hana í
sjálfboðaliðsvinnu. Sífellt koma nýir og
ófróðir árgangar inn í menntakerfið.
Áhrifin eru mikil séu þeir fræddir um
ókosti reykinga en að sama skapi rýr,
bregðist fræðslan. f tóbaki eru efni sem
leiða af sér hreina líkamlega fíkn, að
slepptum öllum félags- og tilfinningaþátt-
um. Mikilvægi fyrirbyggjandi fræðslu er
því geysilegt.“
Tóbakssala er einn af tekjustofnum
ríkisvaldsins og hefur aukist sífellt þar til
á síðasta ári sem kemur ef til vill spánskt
fyrir sjónir sé haft í huga að sífellt færri
reykja. Segir Þorsteinn að hér komi aðal-
lega þrennt til. Minna er af tóbaki í
hverri sígarettu en meir af öðrum efnum
eins og tóbakslími og rakaefnum. Plöntu-
erfðafræði hefur leitt til tóbaksætta sem
innihalda minna magn af hættulegum
efnum eins og nikótíni og tjöru. Enn
fremur er fólk farið að drepa fyrr í síga-
rettunni. Það eru því færri og færri sem
reykja meira.
Hver er þinnar gæfu smiður? — Hvað
stórt hlutverk spila erfðaþættir? Gunna
mjóa getur Ieyft sér að borða mun meira
en feiti Jón.
lækkun blóðfitu með mataræðisbreytingu
leiddi til lækkunar á tíðni kransæðasjúk-
dóma. Ef slíkt tækist yrði fyrst unnt að
tala um ótvíræða sönnun þess að matar-
æði hefði beinu orsakahlutverki að gegna
í kransæðasjúkdómum. Þetta hefur
reynst gífurlega erfitt vegna þess að rann-
saka þarf gífurlegan fjölda einstaklinga í
langan tíma og breyta þarf lifnaðarhátt-
um þeirra þó Svo þeir kenni sér einskis
meins í upphafi rannsóknar. Þessar rann-
sóknir hafa verið þannig gerðar að bornir
hafa verið saman tveir hópar einstakl-
inga, annars vegar sá hópur sem fær ráð-
leggingu eða meðferð til að draga úr
blóðfitu og samanburðarhópur, sem
engu átti að breyta. Þarna hefur komið
enn annað vandamál, því að samanburð-
arhóparnir hafa verið meðvitaðir um við-
fangsefni rannsóknanna og hafa í veru-
legum mæli breytt lifnaðarháttum sínum
þannig að skil milli rannsóknarhópa og
viðmiðunarhópa hafa ekki verið nægjan-
lega glögg til að fram hafi komið munur á
afdrifum hópanna. í gífurlega stórri og
dýrri rannsókn, sem nefnist Mr. Fit
(Multiple Risk Intervention Trial) gerðist
einmitt þetta. Dánartíðni lækkaði að vísu
mjög í þeim hópi, sem fékk ráðleggingar
um breytt mataræði, svo og reykingar,
miðað við það sem búist hafði verið við
út frá faraldsfræðilegum athugunum. En
hið sama var líka upp á teningnum í
samanburðarhópnum þannig að ekki
varð marktækur munur á dánartíðni
enda höfðu áhættuþættirnir minnkað
verulega í báðum hópum. Svipað vanda-
mál kom upp í svokallaðri Osló-rann-
HEIMSMYND 89