Heimsmynd - 01.05.1990, Síða 57

ritið Ný æska. Ritstjóri þess
var þekktur menntamaður
sem óhræddur réðst gegn
ríkjandi kerfi og hugmynd-
um. Þessi nýja hreyfing gagn-
rýndi hefðbundnar kenningar
Konfúsíusar en vakti athygli
á vestrænum lýðræðishug-
myndum og vísindahyggju.
Þann 4. maí, 1919 gerðist
svo sá atburður sem hreyf-
ingin er kennd við. Þá söfn-
uðust þrjú þúsund stúdentar í
Peking saman og efndu til
mótmæla vegna friðarráð-
stefnunnar í Versölum þar
sem bundinn var endi á fyrri
heimsstyrjöld og gerðir
samningar þar sem Japanir
áttu að fá kínversk landsvæði
sem höfðu verið undir yfir-
ráðum Þjóðverja. Kínversk
stjórnvöld höfðu samþykkt
þessa ákvörðun og olli það
reiði námsmannanna sem
brenndu hús eins ráðherra
ríkisstjórnarinnar. Vikurnar í
kjölfarið urðu uppþot víða
um landið og margir ungir
menn létu lífið. Kaupmenn
og verkamenn í Shanghai og
víðar fóru í samúðarverkföll
með námsmönnunum og á
endanum fór stjórnin frá og
hætt var við að skrifa undir
friðarsamninginn við Þjóð-
verja.
Menntamannahreyfingin átti
eftir að hafa víðtæk áhrif í
kínversku þjóðlífi. Kuomin-
tang eða þjóðernisflokkurinn
sem Chiang-Kai-shek síðar
leiddi var endurskipulagður
og grundvöllur lagður að
stofnun kínverska kommún-
istaflokksins um leið.
Faðir stjórnkænskunnar.

Italski stjórnvitringurinn
og fræðimaðurinn
Niccolló Machiavelli
fæddist þann 3. maí árið 1469
í Flórens og dó þar líka 58
Hanna María Karlsdóttir og Margrét Helga Jóhannsdóttir.
LEIKHÚS
Hvað gerist þegar fjörutíu og tveggja ára gömul
móðir og húsmóðir, sem finnst líf sitt hvorki fugl
né fiskur, tekur sig til, pakkar niður í töskur og
skilur eftir miða á eldhúsborðinu: „Er farin til Grikklands.
Kem eftir hálfan mánuð“? Svör við því fáum við í leik-
ritinu Sigrún Ástrós eftir Willy Russell sem frumsýnt verð-
ur á litla sviði Borgarleikhússins í byrjun maí. Þetta er ein-
leikur og það er Margrét Helga Jóhannsdóttir sem fer með
eina hlutverkið í leiknum, hlutverk Sigrúnar Astrósar.
Margrét Helga valdi verkið sjálf og fékk Hönnu Maríu
Karlsdóttur til að leikstýra og er þetta fyrsta leikstjórnar-
verkefni Hönnu Maríu hjá atvinnuleikhúsi. Saga Shirley
Valentine, eins og Sigrún Ástrós heitir á frummálinu, hef-
ur verið kvikmynduð og hlaut Pauline Collins Globeverð-
launin sem besta leikkonan fyrir túlkun sína á hlutverkinu.
En hver er þessi Sigrún?
Hún er ósköp venjuleg húsmóðir sem hefur látið lífið
renna sér úr greipum, án þess eiginlega að taka eftir því.
Eiginmaður hennar og börn líta á hana sem hvert annað
húsgagn og þótt bömin séu nú flutt að heiman og farin að
lifa eigin lífi vilja þau hafa mömmu í bakhöndinni ef eitt-
hvað kemur upp á. Sigrún er því læst í hlutverki hinnar
alltumvefjandi húsmóður og hefur fátt annað sér til upp-
lyftingar en að staupa sig á hvítvíni á meðan hún býr til
kvöldmatinn og velta því fyrir sér hvað hafi orðið af ungu
kjörkuðu stúlkunni sem giftist honum Jóa fyrir margt
löngu og settist að í þessu húsi. En Sigrún Ástrós er þó
ekki með öllu útilokuð frá lífinu. Vinkona hennar manar
hana upp í að koma með sér í hálfs mánaðar ferð til Grikk-
lands og eftir miklar bollaleggingar og rökræður við sjálfa
sig slær Sigrún til. Þessi ferð verður til þess að hún tekur líf
sitt til endurskoðunar, uppgötvar að hún getur staðið á eig-
in fótum og þarf ekki að fela sig á bak við hlutverk móður
og eiginkonu. Hún rís úr öskustónni eins og hver önnur
nútíma Öskubuska og tekur stjórn lífs síns í eigin hendur.
Það er mikil þraut að halda athygli áhorfenda einn á
sviðinu í tvo tíma og Margrét Helga viðurkennir að þetta
sé með þyngri þrautum sem hún hafi tekist á hendur en
vissulega vel þess virði. „Þetta er svo gott verk,“ segir hún,
„textinn er svo margræður og skilur svo mikið eftir sig að
hann hjálpar mér mikið. Þetta er eitthvert erfiðasta en
jafnframt mest gefandi verkefni sem ég hef tekist á við á
mínum ferli og er þó af nógu að taka.“
Það var Þráijdur Thoroddsen sem þýddi verkið og stað-
færði og gerði Sigrúnu Ástrós að dæmigerðri íslenskri hús-
móður sem við öll könnumst við. Og nú er bara að drífa
sig í Borgarleikhúsið og sjá með eigin augum hvernig hún
Sigrún okkar Ástrós spjarar sig í útlandinu.D
ára gamall. Hann var mikill
ættjarðarsinni og fyrsti
stjórnmálafræðingurinn en
merkilegasta verk hans Furst-
inn hefur gert hann ódauð-
legan í heimi stjórnvísind-
anna.
Machiavelli var kominn af
efna- og áhrifafólki. Faðir
hans var doktor í lögum og sá
eini í ættinni sem bjó við fá-
tækt. Vegna skulda sinna
fékk hann ekki að gegna op-
inberu embætti en var í að-
stöðu til að hirða arð af land-
svæði sem hann hafði erft.
Enda skrifaði sonur hans síð-
ar að hann hefði lært að vera
án hlutanna áður en hann
lærði að njóta þeirra. Fátækt-
in gerði það að verkum að
Niccoló fékk ekki þá mennt-
un sem sæmt hefði hæfileik-
um hans og gáfum. Hann
lærði latínu hjá lélegum
kennurum og annarrar
menntunar aflaði hann sér
sjálfur af bókum sem voru
einu gæðin sem æskuheimilið
bjó yfir. Þessi sjálfsmenntun
gerði það að verkum að hann
náði að þroska sérstæðar gáf-
ur sínar án þeirra tísku-
strauma sem ríktu í menntun
og upplýsingu samtímans.
Hann komst í nokkuð
áhrifamikið embætti í Flór-
ens, gegndi stöðu sendifull-
trúa og var við frönsku hirð-
ina um aldamótin 1500. Þá
var hann einnig um fimm
mánaða skeið handan Alp-
anna og kynntist þar sterkri
þjóð sem bjó í einingu undir
stjórn eins fursta. Þegar hann
kom aftur til Flórens var
hinn spillti Cesar Borgia við
það að eyðileggja stjórnkerf-
ið þar með tilraunum sínum
til að stofna eigið fursta-
dæmi.
Machiavelli var óhræddur
við að takast á hendur hættu-
leg ferðalög enda fremur
maður athafna en orða. í
fyrsta verkinu sínu um tengsl
við byltingaröfl kom hann
fram með þá kenningu að
heimurinn hefði alla tíð verið
byggður fólki með sömu
hvatir og þrár. Einna mesta
athygli hans vakti samt hinn
metnaðargjami Cesare Borg-
ia og er hann talinn fyrir-
myndin að furstanum. En að-
dáun hans á stjórnarháttum
furstans fór ekki saman við
andúð hans á manninum
Cesare Borgia. Þegar faðir
Cesare, Alexander VI páfi,
dó fór að halla undan fæti hjá
Borgia fjölskyldunni og
HEIMSMYND 57