Heimsmynd - 01.05.1990, Síða 74

Anna Klemensdóttir______________
með börnum sínum uppkomnum.
Agnari, Klemens, Valgerði. f’órhalli.
Birni, Þorbjörgu og Önnu Guðrúnu.
Mæðgurnar Vala Ásgeirsdóttir
Thoroddsen og Dóra Þórhallsdóttir.
Tryggvi Þórhallsson
forsætisráðherra tekur á
móti Kristjáni X Danakonungi
á gömlu steinbryggjunni í
Reykjavík. Á myndinni eru
einnig forsætisráðherra
Dana, Anna Klemensdóttir
og Jón Sveinbjörnsson.
Norður í Eyjafirði, í Laufási, er óvenjulega stílhreinn
og glæsilegur burstabær, sem nú er í umsjá þjóð-
minjavarðar, og við hlið hans snotur timburkirkja.
Bærinn þessi var byggður upp af séra Birni Hall-
dórssyni, einhverjum kunnasta klerki landsins á síð-
ustu öld, en til kirkjusmíðinnar fékk hann ungan og
efnilegan smið sem mjög átti eftir að koma við sögu
þjóðarinnar. Sá hét Tryggvi Gunnarsson. Frá Birni
Halldórssyni er komin kunn ætt, sem hér verður
nefnd Laufásætt, og reyndar kemur Tryggvi Gunn-
arsson einnig við sögu þessarar ættar. Sonur séra
Björns í Laufási var Þórhallur Bjarnarson, biskup
íslands, en hann reisti býlið Laufás í Reykjavík sem
Laufásvegur er kenndur við. Kona hans var Valgerður, fóst-
urdóttir Tryggva. í þessari fjölskyldu hafa verið ekki færri en
þrír forsætisráðherrar, þeir Tryggvi Þórhallsson, Ásgeir Ás-
geirsson og Gunnar Thoroddsen. Sá í miðið varð einnig for-
seti Islands og í Laufásættinni er líka fjöldi annarra þekktra
einstaklinga úr íslensku þjóðlífi, ekki síst háttsettir embættis-
menn. Hér verður þessi ætt rakin nokkuð en það skal þó tekið
fram sem jafnan fyrr að ekki er um fullkomið niðjatal að ræða
og mörgum sleppt, einkum mökum.
NÍÐKVÆTT SÁLMASKÁLD í LAUFÁSI
VIÐ EYJAFÖRÐ
Séra Björn Halldórsson í Laufási (1823-1882) var af gamal-
grónum höfðingjaættum. Sjálfur var hann orðlagður kenni-
maður og eitt þekktasta sálmaskáld sinnar tíðar. Hann orti
meðal annars sálminn Á hendur fel þú honum og bænaversið
Að biðja sem mér bœri. Hann var prestur í Laufási alla sína
tíð, fyrst aðstoðarprestur séra Gunnars Gunnarssonar, föður
fyrrnefnds Tryggva og Kristjönu, móður Hannesar Hafsteins,
en síðan eftirmaður hans og prófastur frá 1863. Séra Birni var
svo lýst að hann hafi verið fremur lágur maður vexti, hvatleg-
ur á fæti og hinn snyrtimannlegasti, fjörmaður og glímumaður
á yngri árum, skjótgáfaður og skáldmæltur, glaðvær og
skemmtinn og hafði jafnan spaugsyrði á reiðum höndum.
Kona hans var Sigríður Einarsdóttir (1819-1889) frá Saltvík á
Tjörnesi og var talað um að stundum hefði verið stirt á milli
þeirra hjóna framan af enda séra Björn átt að hafa gifst henni
nauðugur. Bæði voru þau hjón miklar búmanneskjur og hefur
áhugi á landbúnaði og landgræðslumálum fylgt þessari fjöl-
skyldu æ síðan.
Þegar þau Björn og Sigríður tóku við staðnum á Laufási
voru bæjarhús, úthýsi og kirkja orðin gömul og hrörleg en það
var allt byggt upp eins og áður sagði. Þau voru nokkuð vinnu-
hörð við hjú sín en farnaðist þó vel við þau að öðru leyti og
voru hjúasæl. Sjálfur gekk Björn lítt til heimilisstarfa að und-
anteknu því að hann stundaði æðarvarp með mikilli um-
hyggju, óf á vetrum eða var í smiðju því hann var hagur, eink-
um á járn. Hann tónaði og söng svo að unun var að hlýða á en
var heldur hneigður fyrir vín, einkum á yngri árum. Oft glett-
ist hann við vinnufólkið með gamanvísum. Séra Björn var
áhugasamur um þjóðmál og var annar fulltrúi Norður-Þingey-
inga á þjóðfundinum 1851. Hann lenti eins og margir aðrir
Norðlendingar upp á kant við Pétur amtmann Havsteen á
Möðruvöllum, föður Hannesar ráðherra, og orti um hann níð-
brag sem kallaðist Löðrungaljóð og var á hvers manns vörum
nyrðra um skeið. Séra Björn varð ekki gamall maður og dó á
harðindaárunum upp úr 1880.
Séra Björn Halldórsson og Sigríður Einarsdóttir eignuðust
aðeins tvo syni, sem upp komust og afkomendur eru frá. Þeir
voru Vilhjálmur Bjarnarson og Þórhallur Bjarnarson sem báð-
ir gerðust eins konar landnemar í sjálfri Reykjavík, rétt eins
og Ingólfur Arnarson forðum. Þeir komu upp stórbúum í bæj-
arlandinu, sem þóttu einhver þau glæsilegustu á öllu landinu,
annar á Rauðará en hinn í Laufási. Verður nú sagt frá þeim
bræðrum og afkomendum þeirra og byrjað á Þórhalli.
KIRKJUHÖFÐINGI í LAUFÁSI í REYKJAVÍK
Þórhallur Bjarnarson (1855-1916) stundaði nám í Lærða
skólanum í Reykjavík á uppreisnar- og þjóðernisvakningarár-
um meðal skólapilta eftir 1870. Meðal annars stóð hann sig að
því, ásamt fleiri skólapiltum að brenna hátíðlega á báli latn-
esku stílabækurnar sínar vorkvöld eitt suður á Melum í mót-
mælaskyni við úrelta kennsluhætti en slíkt athæfi þótti þá firn
mikil. Hann lauk stúdentsprófi vorið 1877 og sigldi þá til
Kaupmannahafnar og lauk guðfræðiprófi við Kaupmanna-
hafnarskóla eftir sex ára nám. Þetta var á þeim árum sem nýj-
ar hugmyndir í stjórnmálum og ekki síst trúmálum fóru eins
og eldur í sinu um Evrópu og Ameríku. Köldu andaði í garð
lúthersks rétttrúnaðar og margir menntamenn skáru upp her-
ör gegn kirkjunni undir merkjum vísindahyggju, darvínisma
og gagnrýnna athugana á Biblíunni. I Kaupmannahöfn urðu
ungir menntamenn fyrir miklum áhrifum frá bræðrunum Ed-
ward og Georg Brandes og Þórhallur Bjarnarson fór ekki var-
hluta af þeim. Þegar hann kom heim lenti hann að mörgu leyti
í andstöðu við kirkjunnar menn, sem þá réðu, en lét lítið á því
bera til að byrja með. Hann varð kennari við Prestaskólann í
Reykjavík tveimur árum eftir að hann kom frá námi. Hann
74 HEIMSMYND