Heimsmynd - 01.05.1990, Blaðsíða 63

BÆKUR
Nöfnin eru ekki á heimildaskránni
samt hafa þau komið meira við
sögu í bandarískum bókmenntum
en margir aðrir áhrifavaldar. Þetta eru
þöglu gestirnir í samkvæmislífinu, svefnher-
bergjunum og undir borðunum. Þetta eru
nöfn ágætra kunningja en líka helstu óvina.
Þetta eru nöfn þeirra sem hefja slagsmálin,
eyðileggja hjónabönd og hegða sér illa.
Þetta eru Jack Daniels, Jim Beam og
Johnnie Walker.
Áfengi hefur spilað stórt hlutverk í
bandarískum bókmenntum á þessari öld. Af
þeim sjö bandarísku rithöfundum sem hlot-
ið hafa nóbelsverðlaunin í bókmenntum
hafa fimm verið alkóhólistar: Sinclair
Lewis, Eugene O’Neill,
William Faulkner, Ern-
est Hemingway og John
Steinbeck. í nýútkom-
inni bók eftir Tom
Dardis: The Thirsty Mu- |
se - Alcohol and the
American Writer, sem
útlagst gæti á íslensku:
Innblástur þorstans -
Áfengi og amerískir rit-
höfundar veltir Dardis
fyrir sér þeirri almennt
ríkjandi hugmynd að
góðir höfundar séu
drykkfelldir. Hann
kemst að þeirri niður-
stöðu að svo sé ekki,
áfengi hafi ekkert með andagift eða inn-
blástur að gera heldur dragi það úr sköpun-
argleðinni og margir hæfileikamenn hafi
brunnið út vegna áfengisneyslu fyrr en ella.
Máli sínu til stuðnings lýsir Dardis lífi
fjögurra heimsfrægra rithöfunda sem horfðu
á heiminn drukknum augum, upphaflega
vegna þess að þeir kusu það en síðar vegna
þess að þeir gátu ekki annað. Faulkner,
Fitzgerald, Hemingway og O’Neill voru allir
stórkostlegir rithöfundar en þeir voru allir
drykkjusjúklingar. Dardis segir að hæfileik-
ar þeirra hafi notið sín í þeirra fyrstu verk-
um en þegar áfengið hafi náð tökum á þeim
hafi verk þeirra byrjað að dala. Líkamleg
mótstaða þeirra gegn áfenginu var svo að
segja engin. Þetta voru miðaldra drykkju-
boltar sem eyddu því sem eftir var lífsins í
að borga reikninginn fyrir veisluna sem þeir
hófu á unga aldri. Aðeins einn þessara
manna náði tökum á sjálfum sér tiltölulega
ungur. Það var Eugene O’Neill en hann
hætti að drekka 37 ára gamall. þá kominn út
á ystu nöf. í kjölfarið skrifaði hann tvö
merkileg verk um þá bæklun sem fylgir
áfengissýki: The Iceman Cometh og Long
Day’s Journey into Night eða Dagleiðin
langa inn í nótt.
Af hverju drukku þessir snillingar svona
mikið? Dardis segist vera með tvö svör við
því. Annað svarið liggur í erfðagenunum og
hitt í umhverfisáhrifum. Nýjar rannsóknir
benda til þess að áfengissýki sé arfgeng.
Bæði Faulkner og O’Neill áttu drykkfellda
ættingja. Hvað varðar umhverfisáhrif þá
komust allir þessir menn til vits og ára á
bannárunum þegar neysla áfengra drykkja
var mjög í tísku og þótti bæði spennandi og
eðli bóhema samkvæm. Sá sem drakk
áfengi var ekki löghlýðinn smáborgari held-
ur töffari í fínum kreðsum.
Sú goðsögn var einnig við lýði að áfengi
leysti hömlur úr læðingi sem ýttu undir
sköpunargleði og ímyndunarafl. Með áfeng-
isáhrifunum áttu rithöfundar að geta náð
nýjum hæðum æðri vitundar: Ég drekk og
því get ég orðið eða eins og franska ljóð-
skáldið Baudelaire orð-
aði það: „Vertu alltaf
drukkinn. Það er allt og
sumt: það er spurning-
in . . .“ Dardis er ekki
þeirrar skoðunar að
áfengi ýti undir snilli-
gáfu, það ýti aðeins
undir áfengissýki. Það
er allt og sumt.
ý/ Með tilliti/til þess hve
áfengi hefur komið mik-
ið við sögu í bandarísk-
um bókmenntaheimi
kunna ýmsir að velta því
fyrir sér af hverju þetta
viðfangsefni hafi ekki
verið valið fyrr. Dardis
segir ævisöguritara frægra rithöfunda hafa
veigrað sér við að taka á áfengissýki þeirra
ef til vill af ótta við að sýna fram á tengsl
milli dalandi afkastagetu og drykkjusýkinn-
ar eða af ótta við að sýna fram á að hæfi-
leikar þessara snillinga hafi þorrið. Önnur
ástæða fyrir því að enginn hefur valið þetta
viðfangsefni áður kann líka að vera sú að
það er hundleiðinlegt.
Eitt er snilligáfa annað áfengissýki og hún
er eins í flestum tilfellum: fyllirí dögum
saman, minnisleysi, deleríum tremens og
timburmenn. Höfundurinn Dardis reynir að
setja þetta ferli í samhengi við aðra atburða-
rás í lífi höfundanna sem hér um ræðir en
hjakkar stöðugt í sama farinu: Hann drakk
eins og svampur, féll í brennivínsdá, vakn-
aði upp á sjúkrahúsi, reyndi að hætta, hann
drakk eins og svampur . . . Þetta er sama
sagan endurtekin í fjórum útgáfum.
Bókin þykir ekki illkvittin en viðfangsefn-
ið gerir það að verkum að lesandinn situr
eftir með þá hugmynd að hér hafi ekki verið
fjallað um líf fjögurra rithöfunda sem
drukku heldur fjögurra áfengissjúklinga sem
skrifuðu. Eins og einn gagnrýnandi benti á
er hér verið að fjallað um menn sem skildu
eftir sig nokkrar helstu perlur bókmennt-
anna á þessari öld og hver er tilkominn að
segja að þeir hefðu gert betur án sopans.
Þetta voru þjáðar sálir og krónískar fylli-
byttur en það kann líka að vera ein útskýr-
ingin á snilligáfu þeirra.
Nóbelsverðlaunahafinn Ernest Hemingway.
Rithöfundur sem drakk eða áfengissjúklingur
sem fékkst við skriftir?
á krám í hafnarhverfinu í
Hamborg. Sautján ára kynnt-
ist hann ungverskum fiðlu-
leikara og þeir héldu saman
konserta. Varð Johannes
ungi fyrir miklum áhrifum af
ungverskri þjóðlagatónlist
sem fylgdi honum allt lífið.
Um tvítugt kynntist hann
Schumann og tókst strax
innileg vinátta með þessum
tónskáldum en Schumann
skrifaði lofsamlega gagnrýni
um verk Brahms í virt rit sem
gerði það að verkum að hann
varð þekktur og viðurkennd-
ur í tónlistarlífinu. Þegar
Schumann varð geðveikur
nokkrum árum síðar varð
Brahms stoð og stytta eigin-
konu hans Clöru. Vinátta
þeirra hélst eftir dauða Schu-
manns en sagt er að Brahms
hafi verið ástfanginn af
henni.
Brahms fluttist til Vínar
1863 en þá hafði honum ver-
ið hafnað sem stjórnanda sin-
fóníuhljómsveitarinnar í
Hamborg. Tónskáldin Wagn-
er og Liszt settu sig upp á
móti verkum hans þar sem
hann var ekki af neo-þýska
skólanum heldur á íhalds-
sömu línunni eins og Schu-
mann. Aðdáendur Brahms
reyndu að setja Wagner nið-
ur en sjálfur talaði Brahms
alltaf um hann af virðingu.
Þá reyndist hann öðrum tón-
skáldum vel, bæði Dovrak og
Mahler.
Brahms komst í röð viður-
kenndustu tónskálda samtím-
ans þegar kórverk hans, Ein
deutsches Requiem, var frum-
flutt 1868 en það þykir eitt
merkasta verk sinnar tegund-
ar á 19. öldinni. Eftir því sem
vegur hans sem tónskálds óx
því efnaðari varð hann en
hann hafði lítið fjármálavit
og útgefandi hans eyddi pen-
ingunum. Sjálfur lifði hann
fábrotnu lífi en var örlátur á
fé við fjölskyldu sína og aura-
laus tónskáld.
Samtímamenn hans töluðu
um stóru B-éin þrjú, Bach,
Beethoven og Brahms þótt
áhangendur Liszts og Wagn-
ers héldu áfram að líta á
framlag hans til tónlistarinn-
ar sem gamaldags. Clara,
ekkja Schumanns lést 1896 og
sagði Brahms þá að hún
hefði verið hans „fegursta
lífsreynsla, mesti auður og
megininntak." Heilsa hans
sjálfs fór versnandi og hann
lést úr krabbameini vorið
1897.
HEIMSMYND 63