Heimsmynd - 01.05.1990, Blaðsíða 75

Tryggvi Þórhallsson_____________________
forsætisráðherra og Anna Guðrún
Klemensdóttir kona hans ásamt börnum
sínum.
Klemens Tryggvason
hagfræðingur og Guðrún
Steingrímsdóttir í anddyri Laufáss.
þótti glaðlyndur og skemmtilegur í umgengni og laus við allan
yfirstéttarhroka sem svo mjög einkenndi marga íslenska emb-
ættismenn á þeim tíma.
Þórhallur Bjarnarson var settur forstöðumaður Prestaskól-
ans Í894 og varð einn af leiðtogum íslensku kirkjunnar en fer-
ill hans var svo kórónaður með biskupsvígslu Í908. Hann
ásamt Jóni Helgasyni, Haraldi Níelssyni og fleirum hóf svo-
kallaða nýguðfræði í öndvegi en hún lagði áherslu á andlegt
frelsi, sannleiksleit og mikilvægi mannlegs persónuleika. Með
þessu urðu grundvallarbreytingar á stöðu og hlutverki kirkj-
unnar í íslensku þjóðlífi. Þorkell Jóhannesson sagnfræðingur
telur að það hafi borið vott um
andlegan höfðingsskap og
óvenjulegt mannvit séra Þór-
halls Bjarnarsonar að trúar-
breytingin varð án illvígrar
sundrungar í þjóðkirkjunni.
Hann hafi verið í senn geðrík-
ur og mildur, kappsamur og
forsjáll. Þórhallur biskup vildi
heldur sjá kirkju sína losna
smám saman undan fargi
bókstafstrúar og kreddufestu
en hætta á að hún klofnaði í
andstæðar fylkingar. Hann var
þeirrar skoðunar að þjóðkirkj-
an ætti að vera „rúmgóð'*
þannig að ólíkar skoðanir ættu
þar heima hlið við hlið.
MAÐUR NÝJA TÍMANS
Engu að síður var séra Þór-
hallur einn af þeim mönnum
sem létu sér fátt mannlegt
óviðkomandi, hvort sem um var að ræða kvenfrelsi, alþýðu-
menntun eða atvinnuhagi og talaði þar tæpitungulaust. Hann
skipaði sér hvarvetna í raðir þeirra sem opnastir voru fyrir
nýjungum og framförum. Hann var kosinn í bæjarstjórn
Reykjavíkur árið J888 og sat þar í átján ár og lét mikið til sín
taka. Hann var til dæmis einn þeirra sem studdu Frímann
Amgrímsson er hann kom hingað til þess að boða fagnaðarer-
indi rafmagnsins 1894 og vildi raflýsa Reykjavík. Þá leið séra
Þórhallur önn fyrir hversu Reykjavík var sóðalegur bær og
vildi stofna prýðifélög til að fegra hann. Hann hélt fræga ræðu
á þjóðhátíð við Rauðará árið 1897. Hann sagði:
„Mig dreymir stóra og fagra drauma um Víkina mína. Ég sé
í anda holt og mýrar orðin að skrúðgrænum túnum; ég sé tré
og blóm prýða reitina í kringum húsin, smá og stór; ég sé
steinveggi rísa upp úr sjónum, þar sem vor eigin skip, stór og
smá, leggja að og ljúka erindi sínu á jafnmörgum stundum og
nú ganga til þess dagar og enda vikur; ég sé nýja krafta vinn-
andi og þjónandi nýrri menningu; og ég sé það sem mest er í
varið, nýtt fólk með nýju lífi, ég sé uppvaxinn æskulýð, sem
tamið hefur sér hreysti og fimleik, þar sem æskufjörið hefir
eigi leitað sér svölunar við staupaglamur, heldur við íþróttir,
þar sem hver afltaug er æfð, hver sálargáfa hvesst. .
Já, þannig talaði presta-
skólakennarinn og Reykvík-
ingar byrjuðu að vakna til lífs-
ins. Sá andi sem hann boðaði
var undanfari ungmennafélags-
hreyfingarinnar sem heltók
ungt fólk nokkrum árum síðar,
ekki síst hans eigin börn. Sjálf-
ur var hann kosinn á þing og
skipaði sér fljótlega í raðir val-
týinga, þeirra sem vildu
hnekkja hinu gamla og íhalds-
sama embættis- og kaup-
mannavaldi, og setja verklegar
framkvæmdir í öndvegi. Hann
var þó enginn flokksjálkur,
sneri frá valtýskunni eftir alda-
mót og gekk til liðs við Hannes
Hafstein og heimastjórnar-
menn árið 1904. Þar kunna
fjölskyldu- og sveitungatengsl
að hafa ráðið nokkru í gegnum
Tryggva Gunnarsson banka-
stjóra, móðurbróðir Hannesar.
VILDU HAFA BÖRNIN Á GRASI
Séra Þórhallur Bjarnarson gekk að eiga Valgerði Jónsdóttur
(1863-1913), árið 1887. Hún var bóndadóttir úr Bárðardal en
missti föður sinn tveggja ára gömul og var þá tekin í fóstur hjá
Tryggva Gunnarssyni og Halldóru, konu hans. Tíu ára gömul
fluttist hún með fósturforeldrum sínum til Kaupmannahafnar
og kom ekki alfarið heim til Islands fyrr en hún var 23 ára
gömul. Þá gerðist hún fyrsti kvenkennarinn við Barnaskóla
Reykjavíkur og var síðan einnig kennari við Kvennaskólann.
Hjónin Valgerður Tryggvadóttir
og Hallgrímur Helgason tónskáld en þau búa í Laufási.
HEIMSMYND 75