Heimsmynd - 01.11.1990, Qupperneq 70

Sjálfsmynd Gauguin. Mynd af Emile Bernard í bakgrunni.
Langlois brúin. Málað í
Suður-Frakklandi undir
japönskum áhrifum.
Stóii Gauguins. Logandi kertið táknar
fræðslu og upplýsingu Gauguins og það
sama gera gulu bækurnar
(samtímaskáldsögur). En eldur og
hömlulaust næturlíf geta líka reynst
fylgja persónuleikahnökrar sem gera snillinginn erfiðan í um-
gengni og hann fær fljótt á sig stimpilinn: Óalandi og óferj-
andi, félagslega.
Þegar Vincent skar af sér vinstra eyrnasnepilinn var hann í
sínu fyrsta floga- og geðveikiskasti. Átján mánuðum síðar batt
hann enda á líf sitt en hafði þá gengið í gegnum sex slík köst
til viðbótar. I köstunum reyndi hann gjarnan að stytta sér ald-
ur með því að éta olíuliti eða þamba þynni og lampaolíu. Ekki
er vitað til þess að nokkur mannvera síðan hafi þjáðst af þeim
sjúkdómi sem hrjáði Vincent. Flog hans voru nefnilega ekki
eins og við könnumst við í almennri niðurfallssýki, heldur var
eins og flogin hleyptu af stað dofa- og þunglyndisköstum sem
gátu varað allt upp í tvo mánuði. En á milli þessara kasta var
Vincent alheilbrigður og málaði sumar af sínum bestu mynd-
um.
En hvers vegna skar hann af sér eyrnasnepilinn? Sá atburð-
ur varð til þess að málarinn Gauguin, sem búið hafði í rúma
tvo mánuði hjá Vincent í Gula húsinu í Arles, flúði í burtu.
Þeir voru í harðri samkeppni sem málarar og rif-
ust mikið. Eyrnasneplinum fórnaði Vincent í
uppgjöri þeirra. Hvort einhver rökhæf skýring
var á bak við þessa athöfn hans veit enginn en
tilgáturnar um það eru margar, til dæmis að
Gauguin hafi stungið undan Vincent og þess
vegna hafi Vincent afhent fasta-hóru sinni snep-
ilinn. Eða þá að Vincent hafi viljað refsa sjálfum
sér í stað þess að ráðast á Gauguin, og svo fram-
vegis. Táknræn merking verknaðarins er þó al-
tént ljós. Með því að skera af sér eyrnasnepilinn
segir Vincent: „Eg er sá sem þjáist."
Sjálfsvígið framdi Vincent vegna einangrunar
sinnar. Hann var aleinn í heiminum með sinn
erfiða persónuleika, flogaveiki og geðveiluköst.
Hann reyndi að stofna vísi að málaranýlendu
með Gauguin en það misheppnaðist. Eina
mannveran sem elskaði hann, Theo bróðir hans,
var að missa vitið um það leyti sem Vincent var
merktur dauðanum. Theo var listaverkasali í
París og hélt Vincent uppi fjárhagslega þegar
hann gerðist listamaður. Hann var fjórum árum
yngri en Vincent en dó aðeins sex mánuðum á
eftir honum, missti vitið.
GEÐVEILA OG ABSINT
Hvers vegna var Vincent geðveikur og/eða floga-
veikur? Niðurfallssýkin lá í móðurættinni; þung-
lyndið var úr föðurættinni; einæðið gerði hann einmana og
einangraðan; listaverk hans voru ekki seljanleg, fæstir
samtímamenn hans skildu hvað hann var að gera með list
sinni því verk hans voru svo ólík öllum öðrum samtímaverk-
um; hann drakk mikið absint sem er floga- og geðveikivald-
andi og þess vegna bannað núna í flestum löndum; ef til vill
var hann með sýfilis sem var ólæknanlegur á þeim tímum; og
ástin sem hann þráði svo mjög hélt sig frá honum. Eitt þessara
atriða væri nóg til að æra hvern mann með eðlilegan skráp,
hvað þá viðkvæman og ofurnæman snilling eins og Vincent.
KARTÖFLUÆTUR OG FEGURÐ
Einæði, stíflyndi og uppreisnargirni Vincents lýstu sér meðal
annars þannig að hann átti erfitt með að sitja á skólabekk,
honum lét illa að læra samkvæmt áætlunum annarra. Hann
varð að gera alla hluti eftir eigin höfði. Þessi þáttur í skap-
höfninni ýtti mjög undir frumleika hans. Fyrir rúmum hundr-
að árum hefði engum dottið í hug að móðga kartöflubændur
með því að sýna þá í sínu hversdagslegasta og versta ljósi. Fyr-
irmynd Vincents að fyrsta mikla málverkinu hans, var mjúk
og samúðarfull mynd Israels í moldarlitum, af fínlegu gömlu
fólki (Aardappeleters) en mynd Vincents sýnir hins vegar
groddaleg og ljót frummannaandlit. Pað sem vakti fyrir
Vincent var að gefa fegurðarskyni smáborgaranna á kjaftinn.
Hvað er fegurð? Hvað er fallegt listaverk? Það voru þessar
spurningar sem fóru að vefjast fyrir honum áður en hann byrj-
hættuleg.
70 HEIMSMYND