Heimsmynd - 01.04.1992, Síða 78

menn stimplað okkur og borið fram allar þær ásakanir sem
þeir vildu. Það er rangt að skjóta fyrst og spyrja svo, eins og
þeir gera.“ Atli telur að þrátt fyrir þær upplýsingar sem frétta-
menn hafa grafið upp að undarförnu og stangast á við það
sem fram kemur í æviminningum föður hans hafi ekkert nýtt
komið fram síðan 1961 sem réttlæti aðförina að föður sínum.
„Það liggja í raun engin sönnunargögn fyrir, það er ekkert
sem við höfum í höndunum frekar en aðrir sem getur sannað
sekt eða sakleysi. Bókin, Úr eldinum til íslands, er vitnisburð-
ur pabba. Hún er mjög vel unnin, og kemur bráðlega út í end-
urbættri útgáfu á ensku. Það verður mjög fróðlegt fyrir fólk að
lesa nýju útgáfuna því þar koma fram ýmsir atburðir og nöfn,
líka íslensk, sem pabbi vildi ekki vera að tína til í fyrstu.“
Á æskuheimili Atla snérist heimilislífið meira og minna um
íþróttir því líkt og foreldrarnir, sem bæði höfðu verið afreks-
fólk í íþróttum, notuðu börnin mestan sinn frítíma til æfinga.
„Mamma keyrði okkur alltaf á æfingar meðan við vorum
yngri og bæði hún og pabbi mættu á flesta leiki sem við spiluð-
um. Á þessum árum fannst manni það heldur leiðinlegt, því
þau voru oftast einu foreldrarnir sem mættu, en eftir á sér
maður hvað þetta veitti í raun mikinn stuðning.“ Atli fylgdi í
fótspor bróður síns, komst ungur í meistaraflokk Vals og
landsliðið, gerðist síðan atvinnumaður erlendis og varð að
lokum fyrirliðið landsliðsins. Félagar úr knattspyrnunni segja
þá bræður hafa verið mjög kappsfulla og iðna og snemma orð-
ið ljóst að atvinnumennska myndi eiga við þá. Flestum kemur
þó saman um að framan af hafi þeir verið mjög ólíkir. „Búbbi,
geta það nú?"
eins og Jóhannes var alltaf kallaður, var röff týpa og lét illa að
stjórn. Hann var fljótur upp og skammaði þá alla nærstadda
jafnt, dómara, leikmenn og þjálfara, en hann var líka fljótur
að fyrirgefa og gleyma. Atli var hins vegar alltaf ljúfur í skapi
og mjög þægilegur í umgengni,“ segir Árni Njálsson þjálfari
hjá Val. Atli segir engan meting hafa verið milli þeirra bræðra
enda talsverður aldursmunur á þeim. Jóhannes hafi hins vegar
verið duglegur að drífa sig á æfingar og ekki hikað við að setja
ofan í við sig þegar þeir spiluðu saman landsleiki.
Flestir þeirra sem spjallað var við kváðust hafa leitað til Eð-
valds vegna meiðsla og bera honum vel söguna. „Hann hafði
alltaf tíma fyrir mann, þótt maður ætti ekki pantað og tók lítið
fyrir,“ segir Árni Njálsson. Árni kann ágæta sögu af Eðvaldi
sem hann segir lýsa því hvað hann gat verið harður í horn að
taka. „Stuttu eftir að ég kynntist honum var hann að þjálfa
upp körfuboltalið hjá ÍR sem var þá nýstofnað. Eftir að hafa
lagt á sig mikla vinnu og fyrirhöfn hafði honum tekist að
koma upp nokkuð góðu liði. Þegar hann komst síðan að því
að fjórir eða fimm úr hópnum reyktu rak hann þá alla undir
eins úr liðinu, þótt það þýddi að þá væru aðeins þrír menn eft-
ir og að hann þyrfti að byrja upp á nýtt.“ Annar fótboltamað-
ur úr Val, segir „Ætli Eðvald hafi ekki verið mesti svarkurinn
af þeim feðgum, hann var harður af sér og ætlaðist til þess
sama af öðrum.“
Það er margt sem er að brjótast um í huga Atla, hann leitar
skýringa og bendir á galla í málatilbúnaðinum. „Fólk má ekki
gleyma því að það er verið að fjalla um atburði sem eiga að
hafa gerst fyrir fimmtíu árum og ásakanir sem byggðar eru á
upplýsingum úr bók sem kom út í Sovétríkjunum fyrir þrjátíu
og einu ári síðan. Af hverju eru íslenskir blaðamenn gerðir út
til að leita uppi skjöl og vitni í málinu? Ég get ekki annað en
bent á að ef KGB tókst ekki að finna gögn sem dugðu til að fá
mál pabba tekið upp á sínum tíma, hvernig eiga þá íslenskir
blaðamenn að geta það nú? Ef þeim tókst þetta ekki með allt
sitt batterí á bak við sig, þá kemur ekkert nýtt fram í málinu í
dag.“ Þeir fréttamenn sem hafa verið að rannsaka málið að
undanförnu hafa stuðst við gögn úr ríkisskjalasafninu í Tallin
sem þar til fyrir skömmu var haldið leyndum. Það bera þó að
hafa í huga að KGB hafði alla tíð aðgang að þessum gögnum.
Það sem kemur nú fram í fréttaflutningi vissu KGB-menn alla
tíð. Atli spyr einnig hvernig það megi vera að íslenskir frétta-
menn finni vitni sem KGB gat ekki haft upp á. Hann hallar
sér afturábak í stólnum og verður hugsi en heldur síðan áfram.
„Ásakanirnar á hendur föður mínum eru þær mestu sem
bornar hafa verið á nokkurn íslenskan þegn. Það er ekki verið
að tala um peninga eða fjársvik, heldur um nauðgun og morð
á tugum eða hundruðum manna og kvenna.“ Atli hefur til
þessa forðast að taka sér þessi orð í munn en þegar hann hef-
ur sagt þau leynir reiðin í svipnum sér ekki. „Þetta eru óá-
byrgar fréttir, mannorðsmorð, ekki bara eins manns heldur
fjölskyldu hans og afkomenda um alla framtíð. Verða barna-
börn föður míns, börn mín og systkina minna að berjast við
sömu ásakanir síðar?“
Líkt og Eðvald hefur Atli miklar áhyggjur af börnunum
sem botna oft lítið í því sem er að
gerast. Hann segir frá því þegar
hann heyrði son sinn, níu ára,
ræða við skólafélaga í símann og
var að reyna að svara spurningum
um afa sinn. „Afi, hann borðar
ekki fólk, hann borðar bara venju-
legan mat eins og við,“ heyrði
hann son sinn segja. „Það er ekki
hægt að ímynda sér hvað áhrif
þetta mun koma til með að hafa á
börnin en það virðist öllum ná-
kvæmlega sama. Þau trúa þessu
vitanlega ekki upp á afa sinn,
segja að þetta sé allt lygi, en þau
eru samt endalaust að spyrja og
skilja ekki afhverju þessir menn
eru svona vondir að vera að skrifa
svona ljóta hluti um afa þeirra sem þeim finnst svo vænt um
og er svo góður við þau. Það er átakanlegt að horfa á þennan
gamla mann umkringdan barnabörnum sínum og við hliðina
liggja blöð þar sem blasa við risafyrirsagnir þar sem hann er
ásakaður um hrottafengna glæpi.“
tli hefur verið hægri hönd föður síns, vakað yfir
honum, talað við hann um það sem hefur verið að
gerast og rifjað upp liðna atburði. Hann segir föð-
ur sinn hafa mikla þörf fyrir að tala. „Ég var hjá
honum allar nætur eftir að ásakanirnar komu fram
og fer alltaf til hans á kvöldin og sit hjá honum til
eitt eða tvö á næturnar. Ég reyni eins og ég get að
hughreysta hann en hann spyr í sífellu hvað þeir
menn vilji sem birti svona ásakanir. Sjálfur er
pabbi viss um að hann verði aldrei dæmdur því
eins og hann segir verður aldrei hægt að sanna
neitt á hann.“ Atli segir föður sinn ekki hafa séð
neitt af þeim pappírum sem fundist hafa að undanförnu ög að
hann muni ekkert eftir þessum manneskjum eða því að hafa
skrifað undir handtökuskipanirnar. „Hann segist einfaldlega
ekki kannast við þetta fólk og ég trúi honum.“ Atli bendir
réttilega á að faðir hans hafi aldrei farið leynt með það að
hafa unnið sem lögreglumaður í stjórnmálalögreglu Eistlands,
PolPol, og síðar undir þjóðverjum í fangelsi í Eistlandi. „Fang-
elsið var yfirfullt af fólki sem hafði verið handtekið og það var
meðal annars hans hlutverk að skrásetja fangana. Pabbi hafði
„Ef KGB tókst ekki að finna
gögn sem dugðu til að fá
mál pabba tekið upp fyrir
þrjátíu árum, hvernig eiga
íslenskir blaðamenn að
78 HEIMSMYND