Morgunblaðið - 05.10.2019, Blaðsíða 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2019
alþjóðlega fjármálakerfisins. Geit-
hner kallar þá innri hring hins al-
þjóðlega fjármálavirkis. Ytri hring-
urinn nær til ríkja sem njóta
forgangs; Mexíkó, Kanada, Brasilíu
og Suður-Kóreu. Hann getur þess að
norrænu ríkin eru utan þessara
hringja hins alþjóðlega fjármálavirk-
is; Danmörk, Svíþjóð og Noregur. Þó
mætti hafa þau með í áætlunum enda
væri beiðni þeirra um fjármagn hóf-
söm. Hins vegar bað Tyrkland, sem
er gamall bandamaður Banda-
ríkjanna í NATO, um gjaldeyris-
skiptasamning en var hafnað.
Að síðustu bætir hann við að gjald-
eyrisskiptasamningar séu ekki
tengdir neinum sjónarmiðum utan-
ríkisstefnu,“ skrifaði Øygard, í laus-
legri þýðingu, og vísaði til utanríkis-
stefnu Bandaríkjanna. Þá skrifaði
Øygard að Geithner hefði gert grein-
armun á ríkjum sem Bandaríkjaþing
myndi skilja að þyrfti að styðja og
svo hinna. „Aðgreiningin er byggð á
kerfislægu mikilvægi fyrir Banda-
ríkin. Þeir lögðu ekki mat á hættuna
á afleiðingum [vegna smitáhrifa] frá
Íslandi en töldu þau ólíkleg. Að lok-
um sögðu þeir að upphæðin sem Ís-
land bað um væri í senn of lítil og of
stór – of stór í hlutfalli við stærð hag-
kerfisins og of lítil í hlutfalli við
bankakerfið … Það er athyglisvert
að hann segir öll ríkin hafa verið
ómissandi – Noreg, Svíþjóð, Dan-
mörku, Tyrkland, Ísland, Indónesíu
og svo mætti áfram telja. Eða
kannski fremur að þar sem þeir
[Bandaríkjamenn] væru undir stór-
kostlegri árás yrði aðeins hægt að
verja innri virkishringina tvo.“
Voru pólitískar aðgerðir
Hannes Hólmsteinn túlkar þetta
svo: „Niðurstaðan er að mínu mati sú
að það staðfestist að þetta voru póli-
tískar aðgerðir en ekki efnislegar
hjá Bandaríkjamönnum og raunar
líka hjá Bretunum, þótt Øygard segi
ekkert um það. Øygard hefur eftir
Geithner að þetta hafi snúist um
hvað Bandaríkin gætu samþykkt.
Þ.e.a.s. hvað væri pólitískt mögulegt.
Ég hef lesið endurminningar Geithn-
ers og ég vitna í þær í skýrslunni
minni, en þar sagði að um væri að
ræða kerfislega mikilvægar þjóðir
fyrir heimsviðskiptin.
Ég spurði að því í skýrslunni [og
vitnaði í það í orðaskiptum við Øy-
gard] hvað mætti þá segja um Ind-
land og Indónesíu sem eru mjög stór
hagkerfi? Af hverju var beiðnum
þeirra hafnað? Punkturinn hjá mér
var sá að þetta væri pólitískt.
Geithner getur haldið því fram að
málið hafi snúist um hringi en þeir
völdu þjóðir eftir slíkum sjónarmið-
um. Til dæmis var ástæðan fyrir því
að Bandaríkjamenn hleyptu Sviss
inn [í samstarfið] auðvitað samning-
ur um að aflétta bankaleynd. Það er
hins vegar annað mál.
Annað mat en í kalda stríðinu
Aðalatriðið er að Geithner viður-
kennir að þeir hjálpuðu þjóðum sem
þeir mátu sem svo að Bandaríkja-
þing myndi sætta sig við að þeir
hjálpuðu. Þetta staðfestir það sem
ég sagði í skýrslunni, að Ísland skipti
engu máli. Niðurstaða mín er að
ólíkt því sem var í kalda stríðinu hafi
Ísland ekki skipt Bandaríkin neinu
máli,“ segir Hannes Hólmsteinn.
Hann telur aðspurður þetta hafa
breyst. Nú kæri Bandaríkjastjórn
sig ekki um að Kínverjar og Rússar
seilist til áhrifa á norðurhveli jarðar.
Því sýni hún aftur áhuga á Íslandi.
„Utanríkisstefna Bandaríkjanna
er svipuð og Breta á sínum tíma.
Þeir hafa kannski engan sérstakan
áhuga á að vera hér mikið en þeir
hafa áhuga á að aðrir séu hérna
ekki,“ segir Hannes Hólmsteinn.
Spurður hvaða þýðingu það hefði
haft ef Bandaríkjamenn hefðu veitt
fyrirgreiðsluna á sínum tíma segir
Hannes Hólmsteinn að hugsanlega
hefði mátt bjarga bönkunum.
Tilgangurinn að skapa traust
„Svo er spurning hvort það var
eftirsóknarvert í ljósi sögunnar.
Seðlabanki Íslands bað um nokkra
milljarða dollara í gjaldeyrisskipta-
samning en slíkur samningur er auð-
vitað ekki samningur sem er nauð-
synlega notaður, heldur samningur
sem tilkynnt er um. Það er samn-
ingur um að prenta megi út krónur
sem eru lagðar inn í bandaríska
seðlabankann og fá dollara í staðinn.
Ætlunin er að tryggja að Seðlabank-
inn hafi nægan aðgang að dollurum.
Geithner sagði þetta ekki nægja, ís-
lenska bankakerfið væri svo stórt
miðað við fólksfjölda. Það nægði ekki
að lána 2-3 milljarða dollara.
Af hverju var þá ekki farið í stærri
aðgerð og lánaðir 10 milljarðar doll-
ara? Hefðum við fengið gjaldeyris-
skiptasamning upp á 10 milljarða
dollara hefðu þeir sem voru að taka
stöðu gegn bönkunum tapað og þeir
sem voru að taka út peninga úr
bönkunum í taugaveiklun hefðu hætt
við það. Þá hefði áhlaupinu á bank-
ana úr tveimur áttum – annars vegar
frá vogunarsjóðunum og hins vegar
frá innstæðueigendum og lánar-
drottnum – lokið. Vegna þess að þá
hefðu allir séð að nóg var til af pen-
ingum að borga. Þeir hefðu ekki
gengið að skuldunautunum,“ segir
Hannes Hólmsteinn.
Leitaði líka eftir evruláni
Hann hefur eftir Davíð Oddssyni,
þáverandi seðlabankastjóra og nú-
verandi ritstjóra Morgunblaðsins, í
skýrslunni að þeir Geithner [sem var
þá bankastjóri Seðlabankans í New
York] hefðu rætt um 2-3 milljarða
dala í þessu samhengi. Davíð hefði
sagt íslensku bankana líða fyrir þann
skilning manna að þeir hefðu engan
lánveitanda til þrautavara. Seðla-
banki Íslands væri að reyna að gera
gjaldeyrisskiptasamninga til að efla
traust á bankakerfinu. Davíð hefði
upplýst Geithner um að einnig hefði
verið leitað eftir 3-4 milljörðum evra
hjá seðlabönkum í Evrópu. Geithner
hefði lofað að kanna málið.
Bandarísk stjórnvöld töldu Ísland
ekki vera kerfislega mikilvægt
 Mat á lánafyrirgreiðslu til Íslands birtist í upprifjun fyrrverandi fjármálaráðherra Bandaríkjanna
Morgunblaðið/Golli
Seðlabanki Íslands Efnahagshrunið á Íslandi haustið 2008 er rifjað upp í tilefni nýrrar bókar eftir Svein Øygard.
Hannes H.
Gissurarson
Svein Harald
Øygard
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Timothy Geithner, fjármálaráðherra
Bandaríkjanna 2009-2013, sagði Ís-
land ekki hafa verið álitið nógu kerf-
islega mikilvægt fyrir Bandaríkin til
að réttlæta gjaldeyrisskiptasamning
í kjölfar fjármálakreppunnar.
Þetta kemur fram í orðaskiptum
Svein Harald Øygard, sem stýrði
Seðlabanka Íslands í nokkra mánuði
eftir efnahagsáfallið, og Hannesar
Hólmsteins Gissurarsonar, prófess-
ors við Háskóla Íslands, á Fasbók-
inni. Tilefnið var útkoma bókar Øy-
gard; Í víglínu íslenskra fjármála.
„Fréttin er auðvitað sú að
Geithner segir allt annað við
Øygard, eins og ég bendi á, en í sinni
bók,“ segir Hannes Hólmsteinn.
Vísar hann til æviminninga
Geithners, Stress Test: Reflections
on Financial Crises, frá árinu 2014.
„Þar segir Geithner að fulltrúar
bandaríska seðlabankans hafi verið
með efnislegan mælikvarða til að
flokka þjóðir sem fengu gjaldeyris-
skiptasamninga og hvaða þjóðir
ekki. Øygard hefur hins vegar eftir
Geithner að seðlabankamennirnir
hafi valið þjóðirnar út frá því hvað
Bandaríkjaþing gæti sætt sig við.
Það er auðvitað það sem ég held
fram í minni skýrslu [um banka-
hrunið sem unnin var fyrir fjármála-
ráðuneytið] og bendi á í orðaskipt-
unum við Øygard. Meginniðurstaðan
í minni skýrslu er að val bandaríska
seðlabankans á þeim þjóðum sem
var bjargað, eins og Svíþjóð og Sviss,
var pólitískt.“
Voru ekkert gjaldþrota
„Það var líka pólitísk aðgerð þegar
Bretarnir lokuðu íslensku bönkun-
um. Því það kemur í ljós eftir á að
þeir voru ekkert gjaldþrota. Bret-
arnir notuðu hryðjuverkalög til að
koma í veg fyrir fjármagnsflutninga
frá Íslandi þegar það var í gildi bann
við því nema með skriflegu sam-
þykki Fjármálaeftirlitsins. Þetta
hefur komið fram hjá mér en hefur
einhvern veginn ekki komið nógu vel
fram í umræðunni,“ segir Hannes
Hólmsteinn. Orðrétt skrifaði Øygard
um samskipti sín við Geithner:
„Geithner vék að Sviss. Það var
eitt fjögurra gjaldeyrissvæða sem
fengu ótakmarkaðan stuðning frá
Bandaríkjunum. Evrópski seðla-
bankinn, Japansbanki, Englands-
banki og Seðlabanki Sviss fengu þá
stöðu. Þeir voru álitnir hornsteinar
eiki, Parkinson, stam, talhö
ND, MS, lungnasjúklingar, sy
rklasjúklingar, brjóstholssjú
klingar, stómi, tourette, kæ
k, slagsjúklingar, mænuskad
mi, þroskahamlaðir, blindir, s
ÞÉR ER
BOÐIÐ!