Morgunblaðið - 05.10.2019, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íeina tíð vareftirlits-samfélagið
keppikefli alræð-
isríkja og efni í
hrollvekjur. Nú er
það orðinn veru-
leiki og fáir kippa
sér upp við það.
Nánast allar okkar athafnir
skilja eftir sig fótspor og
snjalltæknin gerir það að
verkum að rekjanleikinn á að-
eins eftir að verða meiri.
Flestir ganga um með
snjallsíma. Þeir veita ekki að-
eins upplýsingar um það í
hverja við hringjum og hverjir
hringja í okkur. Út frá þeim
má rekja ferðir manna um
borg og bý. Greiðslukortin
gera kleift að rekja eyðslusögu
okkar, ekki bara í hvað við eyð-
um peningum, heldur hvar við
eyðum þeim.
Þá er hægt að sjá hvað við
lesum og skoðum á netinu auk
þess sem margir setja þar inn
upplýsingar um sjálfa sig án
þess að velta fyrir sér að þar
muni verða hægt að finna þær
og fletta upp um aldur og ævi.
Víða hefur myndavélum ver-
ið komið fyrir á almannafæri.
Sagt er að í London sé vart
hægt að snúa sér við án þess að
vera einhvers staðar í mynd,
en Reykjavík er alls ekki und-
anskilin í þeim efnum. Lög-
regla er með eftitlitsmynda-
vélar og þær er einnig að finna
í verslunum og fyrirtækjum.
Nú ætla stjórnvöld að bæta
um betur og eru komin fram
áform um að setja upp víðtækt
eftirlitskerfi á helstu umferð-
aræðum á höfuðborgarsvæð-
inu. Hið yfirlýsta markmið er
ekki eftirlit heldur gjaldtaka
til að fjármagna löngu tíma-
bærar samgöngufram-
kvæmdir. Útfærslan á þessari
gjaldheimtu liggur ekki fyrir.
Svo virðist þó sem setja eigi
upp kerfi, sem greini bílnúmer
og reki ferðir manna um borg-
ina þannig að eftir á megi
senda reikning.
Sambærilegar upplýsingar
er að finna í snjallsímum eða
upptökum myndavéla, en það
þarf að hafa fyrir því að sækja
þær. Veggjaldakerfið snýst
hins vegar sérstaklega um að
skrásetja ferðir manna og það
nokkuð nákvæmlega því að
það verður að vera hægt að
sýna fram á að gjaldtakan sé á
rökum reist ef einhver sér til
dæmis ástæðu til þess að
vefengja hana.
Samfara allri þeirri upplýs-
ingaöflun, sem fylgir snjall-
væðingu samfélagsins, fer
áhersla á persónuvernd vax-
andi. Eftir því sem auðveldara
verður að safna upplýsingum
og geyma, samkeyra þær og
greina, verður
brýnna að tryggja
að vel sé með þær
farið.
Nú er verið að
innleiða ný per-
sónuverndarlög.
Þeim fylgja kvaðir
um að fara varlega með upp-
lýsingar og fyrirtækjum gert
að marka sér skýra stefnu um
hvernig þau umgangist upp-
lýsingar, til dæmis um við-
skiptavini sína, og gæti þess
að þær verði ekki misnotaðar.
Þessari áherslu á persónu-
vernd ætti að fylgja viðleitni
af hálfu hins opinbera til þess
að gæta hófs í söfnun upplýs-
inga. Ein leið til þess að koma
í veg fyrir misnotkun upplýs-
inga er að safna þeim ekki
saman.
Fyrr í vikunni birtist frétt í
Morgunblaðinu þar sem kom
fram að veggjöld gætu varðað
persónuvernd. Þar sagði
Helga Þórisdóttir, forstjóri
Persónuverndar, að skoða
þyrfti hugmyndir um veggjöld
í nýja samgöngusáttmálanum
út frá persónuverndarlögum:
„Þetta er stórt atriði í nýrri
persónuverndarlöggjöf,
hversu mikið við viljum láta
rekja okkar ferðir,“ sagði hún.
Helga nefndi að í Kína væru
ferðir einstaklinga raktar
óspart og upplýsingarnar not-
aðar í stigagjöf fyrir fólk og
bætti við: „Þá er spurningin
hvernig samfélagi við viljum
lifa í. Við höfum skilning á því
að fleiri og fleiri skref borg-
aranna séu skráð en sá skiln-
ingur á sér ákveðin takmörk.“
Sagði Helga í samtalinu að
persónuverndarstofnanir í
Evrópu legðu um þessar
mundir áherslu á að skoða það
sem hún kallaði rekjanleika
alls í snjallborginni.
Helga nefndi að yfirvöld
gætu skoðað hvort slík vinnsla
persónuupplýsinga væri heim-
il á grundvelli almannahags-
muna.
Ný skattheimta vekur alltaf
spurningar. Bætist hún ofan á
aðra skattheimtu eða tekur
hún við af gjaldtöku, sem lögð
verður niður? Er hún nauð-
synleg ef hún er ekki viðbót?
Þeim mun ríkari ástæða er til
að spyrja ef skattheimtunni
fylgir mikill kostnaður, jafnvel
þannig að hátt hlutfall skatts-
ins eða gjaldsins fer í að reka
kerfið. Það getur ekki verið
góð nýting á almannafé.
Þegar við bætast þær
spurningar um friðhelgi
einkalífs og persónuvernd,
sem hér hafa verið settar fram
verður enn meiri ástæða til að
staldra við og endurskoða
þessar hugmyndir um að rekja
ferðir borgaranna.
Hugmyndir um að
rekja ferðir almenn-
ings til að innheimta
veggjöld eru var-
hugaverðar}
Meira eftirlit?
S
tjórnendur og starfsfólk heil-
brigðiskerfisins standa daglega
frammi fyrir fjölda erfiðra
ákvarðana sem varða líf og
heilsu fólks og forgangsröðun
er því liður í daglegum störfum þeirra.
Auknir möguleikar við greiningu og með-
ferð sjúkdóma með sívaxandi kostnaði
gera auknar kröfur um að ríkið sem
greiðandi heilbrigðisþjónustunnar for-
gangsraði því fjármagni sem er til um-
ráða. Mikilvægt er að forgangsröðun af
hálfu stjórnvalda byggist á skýrum við-
miðum og siðferðilegum gildum sem öllum
eru kunn og ljós þegar erfiðar ákvarðanir
eru teknar, hvort sem um er að ræða heil-
brigðisstarfsfólkið eða sjúklingana.
Ljóst er að þær flóknu spurningar sem
stjórnendur í heilbrigðiskerfinu og aðrir veitendur
heilbrigðisþjónustu í landinu glíma við krefjast þess
að víðtæk umræða hafi farið fram í samfélaginu um
þau gildi og þá forgagnsröðun sem gilda skal. Þess-
ari vinnu er ætlað að stuðla að skarpari sýn á
grundvöll heilbrigðisþjónustunnar og má benda á að
víða á Norðurlöndum hefur verið ráðist í svipaða
vinnu með aðkomu almennings, heilbrigðisstétta og
þings.
Heilbrigðisþing sem haldið verður 15. nóvember
næstkomandi verður tileinkað þessum
umfjöllunarefnum. Yfirskrift þingsins er
„Siðferðileg gildi og forgangsröðun í heil-
brigðisþjónustu“ en þingið er liður í
vinnu sem framundan er við gerð þings-
ályktunartillögu um þessi mál sem ég
hyggst leggja fyrir Alþingi næsta vor.
Um þessi gildi þarf að ríkja almenn
sátt í samfélaginu en þingsályktunar-
tillögu um siðferðileg gildi og forgangs-
röðun er ætlað að skapa þá samfélagslegu
sátt sem ríkja þarf um þessi stóru og
krefjandi viðfangsefni heilbrigðisþjónust-
unnar.
Heilbrigðisþingið er öllum opið og
skráning fer fram á vefnum heilbrigdis-
thing.is þar sem einnig verða birt drög að
dagskrá þingsins og fleiri upplýsingar.
Ég hlakka til þess að taka þátt í þinginu og hvet
alla áhugasama til þess að skrá sig til þátttöku á
heilbrigðisþingi. Það er mikilvægt að sem flestir
komi að umræðunni, hvort sem er einstaklingar, fé-
lagasamtök, hagsmunaaðilar, heilbrigðisstofnanir,
vísindafólk eða stjórnmálahreyfingar. Mótun gilda
og forgangsröðunar í heilbrigðisþjónustunni er
grundvallarmál.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Gildi og forgangsröðun
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Loftgæði eru yfirleitt mikilhér á landi og talin þaumestu í Evrópu. And-rúmsloftið að jafnaði
hreint og lítið mengað. Eftir sem
áður fer loftmengun oft á tíðum yf-
ir öll viðurkennd heilsuverndar-
mörk. Eru ýmsar uppsprettur
þessara mengunarefna í andrúms-
loftinu, aðallega frá bílaumferð.
Flugeldagleðin í kringum áramótin
á einnig stóran hlut í stærstu svif-
rykstoppunum. Umdeilt er hvort
banna eigi almenna notkun flugelda
en fyrir liggur að loftmengunin
getur um áramót farið margfalt
yfir heilsuverndarmörk við til-
teknar veðuraðstæður.
Gunnar Guðmundsson lungna-
læknir er einn þeirra sérfræðinga
sem komu fyrir starfshóp umhverf-
isráðherra, sem er að meta hvort
takmarka eigi notkun flugelda.
Hann telur að starf hópsins hafi
dregist allt of mikið á langinn því
þetta sé ekki flókið mál í sjálfu sér.
Gunnar vill að almennri flugelda-
notkun verði hætt hér á landi.
„Ég tel að við getum ekki boðið
lungnasjúklingum upp á það að
verða fyrir öllum þessum óþæg-
indum,“ segir hann. „Við vitum
ekki nákvæmlega hver heilsufars-
áhrifin eru af því að fá svona mikla
mengun á stuttum tíma, því það
hefur aldrei verið skipulega rann-
sakað,“ bætir hann við. „Ég er
þeirrar skoðunar að þessi flug-
eldasala til almennings eigi að
hverfa en í staðinn væri hægt að
hafa einhverjar afmarkaðar flug-
eldasýningar og reyna að koma
upp ljósasýningum, t.d. ef hægt
væri að búa til einhverjar fallegar
ljósasýningar með grænu íslensku
rafmagni þá væri það ekkert
síðra.“
Gunnar segir mengunargildin
fara langt yfir heilsuverndarmörk á
nýársnótt og setji Íslendingar Evr-
ópumet í því. „Og það veit enginn
hver áhrifin eru t.d. á börn því
mengunin gæti haft áhrif á lungna-
þroska barna seinna meir,“ segir
hann og bendir á að þessi siður Ís-
lendinga að skjóta upp flugeldum í
íbúðarhverfum hafi ekki síst áhrif á
börn sem vegna hæðar sinnar anda
svifryksmenguninni kannski ennþá
meira að sér en hinir fullorðnu.
Fara verði mjög gætilega í þessu.
Svifrykið alvarlegast
Á Íslandi er það loftmengun frá
bílaumferð sem helst hefur áhrif á
heilsu fólks að því er fram kemur í
nýbirtri grein í Læknablaðinu um
loftmengun á Íslandi og áhrif henn-
ar á heilsu manna eftir Gunnar
Guðmundsson sem rætt er við hér
framar, Ragnhildi Guðrúnu Finn-
björnsdóttur lýðheilsufræðing, Þor-
stein Jóhannsson umhverfisfræðing
og Vilhjálm Rafnsson prófessor
emeritus. „Nú er staðan þannig að
ef loftmengun fer yfir heilsuvernd-
armörk í þéttbýli á Íslandi er það
oftast vegna svifryksmengunar frá
vegyfirborði. Sem dæmi má nefna
að árið 2018 fór svifryksmengun á
mælistöðinni við Grensásveg 18
sinnum yfir heilsuverndarmörk, þar
af voru 17 skipti vegna mengunar
frá umferð þar sem ryk frá veg-
yfirborði er stærsti hlutinn,“ segir í
grein þeirra.
Samanburður á loftgæðum í Evr-
ópu leiðir í ljós að hér eru færri
ótímabær dauðsföll af völdum loft-
mengunar en í nokkru öðru landi í
Evrópu. En skv. mati Umhverfis-
stofnunar Evrópu árið 2018, m.a. á
sambandi milli loftmengunar og
heilsufarsbrests, má rekja allt að
60 ótímabær dauðsföll til útsetn-
ingar svifryks á Íslandi á hverju
ári.
Getur haft áhrif á
lungnaþroska barna
Morgunblaðið/Ómar
Áramót Lungnasérfræðingur segir ekki hægt að láta lungnasjúklinga búa
við öll þau óþægindi sem fylgi svifryksmenguninni af völdum flugelda.
Miklar framkvæmdir eiga sér
stað á höfuðborgarsvæðinu en
talsverð loftmengun getur verið
frá byggingarsvæðum, bæði út-
blæstri vinnuvéla og ryki sem
þyrlast upp. Bent er á í grein-
inni í Læknablaðinu að talsverð
rykmengun geti komið frá
óhreinindum sem berast með
vörubíladekkjum út í almenna
gatnakerfið. Dæmi séu um að
götur í þéttbýli séu moldugar
mörg hundruð metra út frá
framkvæmdasvæði og svif-
ryksmengun frá þessu jarðvegs-
ryki því talsverð í nágrenninu.
Grípa megi til mótvægis-
aðgerða, t.d. með notkun
dekkjaþvottavéla fyrir vörubíla
áður en þeir aka út fyrir fram-
kvæmdasvæðið. Þær hafi lítið
verið notaðar hér en þess eru
þó dæmi í dag, m.a. við Land-
spítalaframkvæmdirnar þar
sem dekk vörubíla munu vera
hreinsuð reglulega.
Mikilvægt að
hreinsa dekk
BYGGINGARSVÆÐI