Morgunblaðið - 19.10.2019, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 2019
MÁNUDAGINN
21. OKT 17:00-17:30
Íslensk tunga hefur verið í brennidepli síðustu dagana. Síðasta miðviku-dag var haldið málþing um íslenska máltækni þar sem efnt var til kröft-ugs samtals milli háskóla, stofnana og atvinnulífsins. Í titli þingsins varspurt hvort íslenska
væri góður „bissness“, og
þar með hvort fyrirtæki
sæju sér hag í því að fjár-
festa í henni. Það var aug-
ljóst að svarið var já.
Eins og alkunnugt er hafa
stjórnvöld nú fjárfest mynd-
arlega í viðamikilli mál-
tækniáætlun til næstu fimm
ára, og það er ævintýri líkast
að sjá hve hratt og vel mál-
tæknigeirinn hefur tekið við
sér. Tekist hefur samstarf
milli háskóla, stofnana og
fyrirtækja, sem tryggir
bestan mögulega árangur.
Ný verkefni spretta upp um
allan bæ og það er full
ástæða til að vera bjartsýn
að okkur takist að koma ís-
lenskunni inn í símana og öll
raddstýrð tæki á næstu
misserum.
Renturnar af máltækni-
átaki verða vitaskuld ekki
aðeins mældar í krónum og
aurum. Menningarlegur
ávinningur er okkur eðlilega
ofarlega í huga, en íslensk
máltækni mun ekki síður
tryggja öryggi og jafnræði
borgaranna hvað varðar
þátttöku þeirra í lýðræði-
legu samfélagi og aðgang að
bráðnauðsynlegri þjónustu,
eins og heilbrigðisþjónustu.
Á málþinginu var form-
lega ýtt úr vör söfnun radda Íslendinga til að ljá íslenskri tungu í tækjunum
rödd. Er ástæða til að hvetja alla til að fara inn á veffangið www.samromur.is
og gefa raddsýni.
Tungumálið var líka í stóru hlutverki á alþjóðlegri ráðstefnu sem haldin var
á fimmtudag og föstudag í tilefni af 200 ára afmæli Jóns Árnasonar þjóðsagna-
safnara. Þjóðsögur og ævintýri eru margslungnar og spennandi heimildir um
íslenskt tungutak. Heimildarfólk sagnanna í safni Jóns Árnasonar koma víða
að á landinu, konur og karlar af ólíkum stigum samfélagsins, og þau hnika við
orðum og einstökum efnisatriðum til að tengja þær betur við veruleika sinn,
eins og Rósa Þorsteinsdóttir sýndi svo skemmtilega í sínu erindi.
Ævintýrin sjálf snúast einnig oft um orðkynngi og orðsnilld. Þær persónur
sem ráða yfir tungumálinu og töfraformúlum geta snúið á andstæðinga sína
eða náð undirtökum í atburðarásinni. Sömu ævintýrin eru sögð um allan heim,
en þau eru sífellt löguð að ólíkum aðstæðum og nýrri tækni. Þegar ævintýrin
eru flutt inn í heim kvikmynda og tölvuleikja drottnar maðurinn ekki lengur
einn yfir náttúrunni, heldur hafa skúrkarnir umbreyst í vélmenni sem ógna
manninum. Hér mætir máltæknin ævintýrunum, og tölvan völvunni. Þess
verður jafnvel ekki langt að bíða að þau geti mælt við okkur á íslenska tungu.
Ævintýrin gerast enn
Tungutak
Guðrún Nordal
gnordal@hi.is
200 ára Jón Árnason þjóðsagnasafnari.
Getur verið að venjuleg mannleg samskipti séuað verða eitt helzta vandamál okkar litla ogfámenna samfélags hér norður í höfum?Þegar horft er til frétta síðustu daga, vikna,
mánaða, missera og jafnvel ára er þessi spurning ekki út
í hött.
Reykjalundur er nýjasta dæmið.
Ég hef stundum haft á orði að ég hafi lært meira af
tæplega áratugar starfi í Heimdalli, félagi ungra sjálf-
stæðismanna í Reykjavík, en í lagadeild Háskóla Ís-
lands.
Rökin fyrir slíkri staðhæfingu eru þau að í starfi í
stjórnmálaflokki kynnist maður mörgum þáttum mann-
legra samskipta, bæði góðum og vondum, sem er ómet-
anlegur lærdómur vegna þess lífs sem kann að vera
fram undan.
Það er ekki bara Reykjalundur sem kallar þessar
hugleiðingar fram. Dæmin eru fjölmörg um framkomu
fólks hvers við annað sem ekki er við hæfi.
Það hafa verið vaxandi umræður seinni árin um einelti
barna í skólum og hvernig takast eigi á við þau vanda-
mál á fyrstu árum ævinnar, sem
geta bæði verið erfið og haft
alvarlegar afleiðingar fyrir þau
börn, sem verða fyrir slíku, síðar
á ævinni.
En það eru ekki jafn miklar umræður um einelti
hinna fullorðnu, sem er stundað bæði á vinnustöðum, á
vettvangi stjórnmálanna og víðar í samfélaginu.
Það er eins og þeir sem eru í einhverjum „valdastöð-
um“ – sem eru að vísu fáar, ef nokkrar, á Íslandi sem
máli skipta – hafi ríka tilhneigingu til þess að láta aðra
finna fyrir sér.
Nokkuð reglulega birtast fréttir um að sálfræðingar
hafi verið kallaðir til vegna ágreinings og átaka á vinnu-
stöðum. Og miðað við fréttir í fjölmiðlum virðist vera
meira um slík vandamál hjá opinberum aðilum en einka-
aðilum.
Getur skýringin verið sú að atvinnuöryggið er meira
hjá hinu opinbera en hjá einkafyrirtækjum?
En með sama hætti og við höfum áhyggjur af einelti
eða öðrum samskiptavandamálum hjá börnum í skólum
er full ástæða til að hafa áhyggjur af sams konar fyrir-
bærum á meðal hinna fullorðnu.
Mynd sem birtist hér í Morgunblaðinu sl. miðvikudag
sagði mikla sögu. Hún var tekin á starfsmannafundi á
Reykjalundi, þar sem stjórnendur voru að kynna
ákvarðanir sínar fyrir starfsmönnum. Á myndinni voru
aðallega tómir stólar en aðeins örfáir einstaklingar.
Skýringin var sú að starfsmenn voru að mótmæla starfs-
háttum æðstu stjórnenda þessarar stofnunar með því að
mæta ekki.
Fyrir meira en hálfri öld gátu stjórnendur á fjölmenn-
um vinnustöðum komist upp með að stjórna að eigin
geðþótta. Það er löngu liðin tíð í samfélaginu öllu, hvort
sem er á fámennum eða fjölmennum vinnustöðum.
Það eru vafalaust margar ástæður fyrir því, en ein er
sú að fólk er bæði betur menntað og betur upplýst en
áður.
Það er ekki fráleitt að halda því fram að hið sama eigi
við um samskipti kjósenda og kjörinna fulltrúa. Upplýs-
ingamiðlun í samfélögum lýðræðisríkja er orðin svo mik-
il og víðtæk að einstakir kjósendur eru jafn vel að sér
um einstök mál og kjörnir fulltrúar. Þeir stjórnmála-
menn sem hafa ekki áttað sig á þessum einföldu sann-
indum eru annaðhvort felldir í prófkjörum innan flokka
sinna eða verða að sæta því að fá yfir sig miklar útstrik-
anir í kosningum, sem eru skýrar vísbendingar um að
frambjóðandi hafi ofboðið kjósendum á einhvern hátt.
Það er kominn tími til að taka á þeirri meinsemd sem
úrelt viðhorf til vinnubragða stjórnenda eða yfirmanna á
vinnustöðum eru augljóslega orðin, vegna þess að þau
vinnubrögð eru farin að valda vanlíðan í samfélaginu,
sem ekki er á bætandi.
Og hvernig verður það bezt gert?
Með því að tala opið um svona
vandamál, bæði á vinnustöðum og
í skólum, og taka upp kennslu í
skólum um mikilvægi mannlegra
samskipta í lífi fólks.
Það má halda því fram að eitt mikilvægasta vega-
nestið út í lífið sé færni í mannlegum samskiptum.
Víða í fyrirtækjum og stofnunum er fólk farið að átta
sig á að mannleg samskipti í því umhverfi eru eitt af því
sem skiptir mestu máli. Annars staðar ríkir einhver
furðuleg forneskja.
Það er margt sem bendir til þess að það þurfi ár hvert
að ræða málefni af þessu tagi, bæði á vinnustöðum og í
skólum, til þess að fólk gleymi sér ekki.
Sá sem er yfirmaður á vinnustað í dag getur stundum
verið fljótur að gleyma því að það kemur dagur eftir
þennan dag.
Í stað þess að líta á málefni sem þessi sem einhvers
konar feimnismál á að ræða þau opinskátt.
Svo Reykjalundur sé enn nefndur til sögunnar skortir
töluvert á að fólkið í þessu landi hafi fengið upplýsingar
um hvað þar hefur raunverulega verið að gerast eða
gerjast. Þetta er heilbrigðisstofnun sem fólki hefur þótt
gott að leita til og hefur góða reynslu af. En starfsfólki
sem líður illa af einhverjum innanhússástæðum getur
reynzt erfitt að veita þá þjónustu sem þarf. Og sjúkling-
ar og aðstandendur þeirra, sem fylgjast með svona at-
burðarás utan frá, kunna að veigra sér við að leita
þangað.
Það eru of mörg dæmi um það að opinberir aðilar
skilji ekki eða hafi gleymt því að þeir hinir sömu eru í
þjónustustörfum en ekki eitthvert yfirvald sem getur
hagað sér eins og því sýnist.
Og það eru of mörg dæmi um það að „yfirmenn“ hafi
gleymt því til hvers þeir voru ráðnir.
Og það eru reyndar líka of mörg dæmi um það að
kjörnir fulltrúar fólksins gleymi því að það er stutt í
næstu kosningar.
Við þurfum að gera átak í því að bæta mannleg sam-
skipti í okkar litla samfélagi.
Um mannleg samskipti …
… að gefnu tilefni
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Almennt er talið að Íslendingarhafi ekki átt annars úrkosta
árið 1262 en játast Noregskonungi
og gjalda honum skatt gegn því að
hann friðaði landið, tryggði að-
flutninga og virti lög og landssið.
En er þessi skoðun óyggjandi? Því
má ekki gleyma að Íslendingar
voru mjög tregir til, ekki síst af
þeirri ástæðu, sem Snorri Sturlu-
son lagði Einari Þveræingi í munn,
að konungar væru ætíð frekir til
fjárins.
Hvers vegna hefði þjóðveldið
ekki getað staðist án atbeina kon-
ungs? Þeim vísi að borgarastríði,
sem hér mátti greina um miðja 13.
öld, hefði ella lokið með sigri ein-
hvers höfðingjans eða málamiðlun
tveggja eða fleiri þeirra. Sam-
göngur voru komnar í það horf að
Íslendingar hefðu getað verslað við
Skota, Englendinga eða Hansa-
kaupmenn ekki síður en kaupmenn
í Björgvin. Tvennt gerðist síðan
skömmu eftir lok þjóðveldisins,
sem hefði hugsanlega rennt traust-
ari stoðum undir það: Hinn ásælni
og harðskeytti Hákon gamli lést í
herför til Suðureyja árið 1263, og
markaðir stækkuðu víða í norður-
álfunni fyrir íslenska skreið. Það
hefði ekki verið Noregskonungi
áhlaupsverk að senda flota yfir
Atlantsála til að hernema landið og
enn erfiðara hefði verið að halda
því gegn vilja landsmanna.
Vilhjálmur kardínáli af Sabína
sagði þóttafullur árið 1247 að það
væri „ósannlegt, að land það þjón-
aði eigi undir einhvern konung
sem öll önnur í veröldinni“. Að
vísu var athugasemd hans ein-
kennileg, því að sjálfur hafði kard-
ínálinn röskum tveimur áratugum
áður verið fulltrúi páfa í löndum
við Eystrasalt, sem voru ekki und-
ir stjórn neins konungs, heldur
þýskrar riddarareglu. Og eitt land
í norðurálfunni laut þá sem nú
ekki neinum konungi: Sviss. Saga
þess kann að veita vísbendingu um
mögulega þróun Íslands. Árið 1291
stofnuðu þrjár fátækar fjallakant-
ónur, Uri, Schwyz og Unter-
walden, svissneska bandaríkið,
Eidgenossenschaft, og smám sam-
an fjölgaði kantónum í því, þótt
það kostaði hvað eftir annað hörð
átök, uns komið var til sögunnar
Sviss nútímans, sem þykir til fyr-
irmyndar um lýðræðislega stjórn-
arhætti, auk þess sem það er eitt
auðugasta land heims.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hinn kosturinn
árið 1262