Morgunblaðið - 19.10.2019, Blaðsíða 48

48 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 2019
Smáralind | Kringlunni | Reykjanesbæ | Akranesi | Sími 511 2022 | dyrabaer.is
ULTRA
KATTASANDUR
– fyrir dýrin þín
■■■ Sporast lítið
■■■ Lyktarlaus
■■■ Frábær lyktareyðing
■■■ Náttúrulegt hráefni
■■■ 99.9% rykfrír
■■■ Klumpast vel
Helgi Snær Sigurðsson
helgisnaer@mbl.is
Það fer ekki milli mála þegar komið
er inn í vestursal Kjarvalsstaða að
verkin sem þar prýða gólf og veggi
eru eftir Íslending. Enda hefur lista-
maðurinn, Ólöf Nordal, vísað í verk-
um sínum til þjóðsagnaarfsins, þjóð-
legrar arfleifðar og menningarlegs
minnis, eins og bent er á á vef Lista-
safns Reykjavíkur. Ferill Ólafar
spannar nú um þrjátíu ár og vekur
frágangur verkanna á sýningunni
Úngl ekki síður athygli en mynd-
efnið, hér er vandað eins vel til verka
og mögulegt er. Sýningarstjóri Úngl
er nafna listakonunnar, Ólöf Kristín
Sigurðardóttir, sem jafnframt er
safnstjóri Listasafns Reykjavíkur
sem Kjarvalsstaðir heyra undir.
Eins og að lesa handrit
Ólöf, þ.e. listakonan, er önnum
kafin við uppsetningu á þessari yfir-
litssýningu á verkum sínum þegar
blaðamann ber að garði, þeirri fyrri
af tveimur því önnur verður opnuð í
nóvember í Ásmundarsafni og þá
helguð verkum Ólafar í almennings-
rými. Hún gefur sér góðan tíma í að
ræða við blaðamann þó mikið sé að
gera, gengur milli verka og útskýrir
hvað vakti fyrir henni við gerð
þeirra. Og er þar af nógu að taka.
Ólöf lærði bæði textílmennt og
skúlptúr í Bandaríkjunum, hlaut
meistaragráðu í báðum greinum og
á gólfi má sjá verk frá þeim tíma er
hún var enn í námi í skúlptúr við
Yale-háskóla, frá árinu 1992. Þar er
augljóslega skúlptúr á ferð og er
Ólöf spurð að því hvort einhver
verkanna á sýningunni beri þess
merki að hún hafi líka lært textíl.
„Jú, nýju verkin mín,“ segir hún og
bendir á glæsilegan móhrauk. „Mór
er náttúrlega bara trefjar,“ segir
Ólöf og að þannig geti hann flokkast
sem textíll. „Þetta er fjörumór sem
ég tók á Snæfellsnesi, hann var und-
ir sjónum og aðeins aðgengilegur á
stórstraumsfjöru. Þetta er land sem
er að brotna niður og hverfa, tíu þús-
und ára gamall skógarbotn,“ út-
skýrir listakonan og blaðamaður fær
allt aðra sýn á verkið. „Þetta er eins
og að lesa handrit, nær svo ofboðs-
lega langt aftur í tímann og maður
verður svo lítill þegar maður hugsar
um þetta, að geta farið aftur um tíu
þúsund ár. Þarna finnur maður
ferskar lífrænar leifar af einhverju
tímabili sem við þekkjum ekki.“
Ólöf strýkur móinn og blaða-
maður ákveður að gera það líka. Má
það? Nei, segir listakonan kímin.
Hún megi það en veiti blaðamanni
sérstakt leyfi til að snerta lista-
verkið í þetta sinn.
Allt kraumandi í hnausnum
Við förum fram á gang. Þar má
sjá skúlptúra, nýja af nálinni, úr
torfi. Við föllumst á að þeir séu líka
textíll en ólíkt móhrauknum er
styttra tímabil fólgið í torfinu sem
kemur beint upp úr mýri. „Þessi
partur er svona 500 ár í okkar sögu
og það er tímaskeið sem við skynj-
um,“ segir Ólöf og strýkur torfið.
Blaðamaður lætur strokur eiga sig í
þetta sinn. „Þetta er torf úr mýr-
lendi sem er verið að þurrka upp en
við það drepst allt líf í hnausnum,“
útskýrir Ólöf og bendir á að hnaus-
inn sé enn fullur af lífi, farinn að
mygla og sveppir farnir að skjóta
upp kollinum. „Það er allt að krauma
í þessu,“ segir Ólöf hugfangin. Inni í
salnum má svo sjá grábrúna kúlu á
gólfi, unna úr torfi. „Þetta er efni
sem er ekki til neins staðar annars
staðar í heiminum. Torf sem er fullt
af ösku og verður því svona hart,“
segir Ólöf og bankar í kúluna til að
sýna blaðamanni hversu hörð hún
er. Hljóðið minnir á holan trjábol.
Viðurkenning á skáldskapnum
En hvers vegna heitir sýningin
þessu furðulega nafni, Úngl?
Ólöf segir söguna af því, eða þjóð-
söguna öllu heldur, af kölska og Kol-
beini jöklaskáldi. Kölski veðjaði við
Kolbein um að hann gæti kveðið
hann í kútinn. Sá sem tapaði átti að
steypa sér fram af Þúfubjargi undir
Snæfellsjökli, á bólakaf í sjóinn. Kol-
beinn botnaði fyrst fyrri parta
kölska og kölski síðan fyrri parta
Kolbeins. Nótt var úti og tungl óð í
skýjum. Kolbeinn tekur þá upp hníf
og heldur honum fyrir framan glyrn-
ur kölska svo eggina bar við tungl.
Hann hendir fram fyrri parti:
Horfðu í þessa egg, egg/ undir þetta
tungl, tungl. Kölski reiðist Kolbeini
og segir þetta ekki skáldskap þar
sem ekkert orð rími við tungl. Kol-
beinn botnar þá vísuna: Ég steypi
þér þá með legg, legg / lið sem hrær-
ir ungl-, ungl.
„Það er þetta orð, ungl, sem mér
finnst áhugavert því það er ekki til
en er samt orð sem kölski lætur Kol-
bein hanka sig á. Þessi uppdiktaða
orðmynd er svo máttug að hún getur
unnið á hinu illa sem játar sig þegar
sigrað gegn frumlegri og opinni
hugsun,“ segir Ólöf.
Toppurinn á ísjakanum
Ekki er hlaupið að því að setja
upp yfirlitssýningu á verkum lista-
manns sem hefur verið að í 30 ár og
skilið eftir sig mikinn fjölda verka.
Það vita þær nöfnur. „Þetta er
náttúrlega bara toppurinn á ísjak-
anum, þetta eru mjög fá verk miðað
við allt það sem ég hef gert,“ segir
listakonan sem gegnir stöðu dósents
við Listaháskóla Íslands, kennir þar
skúlptúr. Hún segir fáa skúlptúra á
sýningunni og að úr því verði bætt á
næstu sýningu, þeirri í Ásmundarsal
sem mun bera titilinn úngl, úngl,
nema hvað.
Ólöf segir öll verkin fjalla um brot
úr fortíðinni og hvernig mannskepn-
an skáldi í þær eyður sem liggi milli
brotanna. „Það segir okkur ekki
bara mikið um fortíðina heldur líka
samtímann og jafnvel framtíðina.
Brotið fjallar því ekkert endilega um
fortíðina, það fjallar alveg jafnmikið
um okkar tíma. Ég held að það sé
límið í þessari sýningu.“
–Fortíðin er líka alltaf að breyt-
ast …
„Það er af því að við breytum
henni, túlkum hana öðruvísi. Það
sem ég hef gert er að vinna með
minni úr þjóðsögum, ekki síst hluti
sem við höfum notað til að móta okk-
ar sjálfsmynd sem þjóð. Við þurftum
að réttlæta okkur þegar við urðum
sjálfstæð frá Dönum og byggja upp
okkar sjálfstraust. Ég er af þeirri
kynslóð sem lenti í því að reyna að
finna út hvernig þjóð við vildum
verða. Þá glímu getum við séð í svo
mörgum verkanna á sýningunni.“
Langalangalangafi
í Las Palmas
Blaðamaður spyr Ólöfu hvort ekki
sé þá óhætt að segja að öll hennar
list sé afskaplega þjóðleg. „Jú, ef
það að líta aftur er að vera þjóð-
legur. Ég er náttúrlega svolítið að
rannsaka okkar þjóðfélag út frá
myndlistarlegum forsendum og
kannski er ég að stinga á nokkrum
kýlum,“ svarar hún og nefnir verkið
„Musée Islandique“, ljósmyndir sem
hún tók af afsteypum úr gifsi af ís-
lensku fólki frá 19. öld en eftir-
myndir af þeim voru á safni á
Kanaríeyjum þegar Ólöfu var bent á
þær.
„Ég fór á ættarmót og þar var
frændi minn að tala um að til væri
haus af langalangalangafa okkar,
Birni Gunnlaugssyni, sem var
stærðfræðingur og yfirkennari í
Lærða skólanum,“ segir Ólöf og
blaðamaður getur ekki annað en
hlegið að þessari sögu. „Mér fannst
svo gjörsamlega súrrealískt að til
væri haus af honum í Las Palmas,“
segir Ólöf. Hún hafi kannað málið og
komist að því að safnið í Las Palmas
hafi keypt eftirmyndir af afsteyp-
unum af mannfræðisafninu í París til
að hafa sem dæmi um hinn hreina
kynstofn til mótvægis við hina óæðri
kynstofna jarðarinnar. Á ljósmynd á
sýningunni má sjá eftirmyndina af
Birni með Las Palmas í bakgrunni.
Þjóðsögur tengjast samtíma
Talið berst að lokum að þjóðsög-
unum. Ólöf segist leita mikið í þær
enda sé mikinn sannleika að finna í
þeim. „Þær hafa einhverja tímalausa
sögn í sér. Mér finnst gaman að við-
halda þessum þræði aftur af því
hann getur sagt okkur svo mikið um
okkar samtíð,“ segir listakonan.
Hún nefnir sem dæmi söguna um
selmeyna sem bóndi tekur með sér
nauðuga heim, getur henni fjölda
barna og á endanum gengur hún í
sjóinn. „Þetta er saga um ánauð,
konu sem hefur verið seld og talar
ekki tungumálið, er ekki með mann-
inum sem hún vill eiga og gengur
svo bara í sjóinn,“ bendir listakonan
á. „Hver tími skrifar sína sögu.“
Morgunblaðið/Eggert
Yfirlit Ólöf við móhraukinn í vestursal Kjarvalsstaða. Þar verður í dag opnuð yfirlitssýning á verkum hennar.
Fortíð, nútíð og framtíð
 Úngl, yfirlitssýning á verkum Ólafar Nordal, verður opnuð á Kjarvalsstöðum í dag  Titillinn
fenginn úr þjóðsögu um kölska og Kolbein jöklaskáld  Skáldað í eyður milli brota úr fortíðinni
hennar síðastlið-
inn áratug og fór
hún að líta á þau
sem fundin mál-
verk vegna
myndmálsins á
emaleruðu yfir-
borði þeirra.
„Brotin kveiktu
hugrenningar
um það hvernig
þessi máðu postulíns- og leirbrot úr
heimi menningar höfðu lent í haf-
inu, velkst þar um og orðið þannig
aftur hluti af náttúrunni, og settu
jafnframt svip á hana: fínlega mál-
uð blóm og munstur ófu sig inn í
flóru og lífríki fjörunnar þar sem
molnuð brotin líktust fjörugrjóti og
skeljabrotum,“ skrifar Anna m.a. í
tilkynningu sinni.
Anna Jóa býður til spjalls á morgun
kl. 15 í Listasafni Árnesinga en þar
stendur nú yfir sýningin Heimurinn
sem brot úr heild þar sem hún sýnir
með Gústav Geir Bollasyni. „Verk
mín á sýningunni hverfast um sköp-
unarferlið og um myndbreytingar-
eðli umhverfis og hugarheima. Þau
eru sprottin af skynrænni snert-
ingu við efni og mynstur á dvalar-
stöðum mínum og í hversdagsleg-
um veruleika. Um er að ræða lit-
blýantsteikningar, ljóðræna texta,
vatnslita- og gvassmyndir og olíu-
málverk sem tengjast efnislegum
hlutum, formi þeirra og ásýnd, og
þeirri brotakenndu merkingu sem
lesa má úr þeim,“ segir Anna í til-
kynningu og að stór hluti verkanna
sæki innblástur í safn postulíns-
brota sem rekið hafi á fjörur
Anna Jóa segir frá verkum sínum
Anna Jóa