Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Qupperneq 75

Matarsóun á sér stað á öllum stigum: við framleiðslu, vinnslu, flutning, sölu og neyslu.
henni fylgja ýmis neikvæð umhverfisáhrif, sóun á fjármunum og samfélagslegar af-
leiðingar. Þann mat sem er sóað væri ef til vill hægt að nýta betur eða annars staðar í
heiminum. framleiðsla matar hefur í sjálfu sér umhverfisáhrif sem þjóna þá engum
tilgangi ef maturinn er ekki nýttur, og eykur verulega úrgang sem þarf að losna við
með einhverjum hætti. fjárhagsleg sóun getur átt sér stað á öllum stigum ferlisins en
er hvað augljósust hjá neytandanum ef hann kaupir of mikið inn. Minni matarsóun
felur í sér samfélagslegan, umhverfislegan og fjárhagslegan ávinning. að sögn Mat-
vælastofnunar Sameinuðu þjóðanna (faO) fer þriðjungur þess matar sem keyptur er
inn á heimili beint í ruslið eða um 1,3 milljón tonn af mat á hverju ári á heimsvísu
(Matarsóun, e.d.). Í rannsókn umhverfisstofnunar frá árinu 2016 kom í ljós að íslensk
heimili henda að meðaltali 23 kg af nýtanlegum mat á ári og 39 kg af ónýtanlegum
mat (umhverfisstofnun, 2016). Þegar litið er til annarra þjóða Evrópu er talið að hver
manneskja hendi 20–30 kg á ári, sem er um 30 g á máltíð, inni í þeirri tölu er þá fram-
leiðsla, neysla og aðrir afgangar (aDEME, 2016). hjúkrunarheimili eru heimili fólks
í viðkvæmri stöðu, það er aldraðra, hrumra og veikra. Ekki er vitað hversu mikil mat-
arsóun á sér stað á hjúkrunarheimilum á Íslandi en með þessum skrifum er ætlunin
að vekja athygli hjúkrunarfræðinga á hlutverki þeirra og ábyrgð varðandi nýtingu
matar og þar með næringar og fjármuna á hjúkrunarheimilum. kynntar eru niður -
stöður könnunar sem gerð var á matarsóun á hjúkrunarheimilinu Eir og rýnt í það
hvernig hjúkrunarfræðingar geta tekið þátt í að draga úr matarsóun á hjúkrunarheim-
ilum.
Matarsóun
Matarsóun getur hvort tveggja stafað af of miklu framboði af mat og minni neyslu en
gert hefur verið ráð fyrir. Með inngripum í þessa tvo þætti ætti að vera hægt að hafa
áhrif á matarsóun. Matarsóun er skilgreind sem sóun á mat sem að öðrum kosti hefði
mátt nýta og henni má skipta í tvo hluta: nýtanlegan mat og ónýtanlegan mat. nýtan-
legur matur er sá matur sem er hent vegna þess að hann er farinn að skemmast, eða
ekki notaður. Ónýtanlegur matur er sá hluti matar sem er almennt ekki borðaður, svo
sem eggjaskurn, kaffikorgur, bein og hýði (guðmundur B. ingvarsson, 2017).
Margir telja að matarsóun sé undir sterkum áhrifum af neytendahegðun. Í skýrslu
sem sett var fram í Ástralíu árið 2014 er greint frá því hvaða áhrifaþættir stuðla að
sóun. Samkvæmt henni leiddu þrír meginþættir til aukinnar matarsóunar: þekking á
birgðum, staðsetning matvæla og þekking á matvælum. Þekking á birgðum vísar til
þess að neytandi er ekki meðvitaður um það matarframboð sem til er og hefur ekki
þekkingu til að nýta það. Staðsetning matvæla vísar til þess að neytandi veit ekki hvar
hægt er að nálgast matvæli og hvernig skuli umgangast þau. Þekking á matvælum vísar
til þess hvaða þekkingu og reynslu neytandinn býr yfir varðandi matvæli og hvaða
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 95. árg. 2019 75
Matarsóun á hjúkrunarheimilum
Íris Dögg Guðjónsdóttir, hjúkrunarheimilinu Eir
Elsa Kristín Sigurðardóttir, hjúkrunarheimilinu Eir
Helga Bragadóttir, Hjúkrunarfræðideild Heilbrigðisvísindasviðs Háskóla Íslands og Landspítala
Talið er að betra sé að bjóða litlar máltíðir og tíðar. Þannig er hægt
að minnka matarsóun og á sama tíma viðhalda eða auka líkams -
þyngd einstaklinga.