Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Síða 93

áfallið aur og aur og þeir lýstu o ótta við nýja blæðingu
(58%) (hütter og kreitschmann-andermahr, 2014). Þess vegna
forðuðust þeir áreiti sem þeir héldu að yki hættu á nýrri
blæðingu, svo sem mikla hreyfingu (hütter og kreischmann-
andermahr, 2014).
rannsókn Covey og félaga (2013) um ótta við endur blæð -
ingu sýndi í takt við ofannefnt að 19% SiB-sjúklinga voru
haldnir miklum ótta. Eingöngu 34% þeirra óttuðust aldrei endur -
blæðingu.
Tíðni óskilgreinds sálfélagslegs álags var á bilinu 50 til 77%
og virðist stuðningur við slíka vanlíðan takmarkaður (kreiter
o.fl., 2013; noble og Schenk, 2014). Til dæmis báru noble og
Schenk (2014) saman einstaklinga sem höfðu tekið þátt í
stuðningshópum þremur árum eir SiB við þá sem ekki höfðu
tekið þátt. rúmlega 44% af þeim sem höfðu tekið þátt í
stuðningshópum voru með einkenni áfallastreituröskunar en
stuðningur eða meðferð vegna áfallastreituröskunar hafði
aðeins verið veitt þriðjungi þeirra.
Breytt atvinnuþátttaka, tómstundir/félagslíf
og samfélagslegar þarfir
Í tólf rannsóknum var skoðuð atvinnuþátttaka eir SiB (al
Yassin o.fl., 2017; Berggren o.fl., 2011; Boerboom o.fl., 2016;
Buunk o.fl., 2015; Crago o.fl., 2016; harris, 2014; Passier o.fl.,
2011b; Sonesson o.fl., 2017; Taufique o.fl., 2016; Vetkas o.fl.,
2013; Vilkki o.fl., 2012; Wermer o.fl., 2007). atvinnuþátttaka
var mjög breytileg á milli rannsókna. að meðaltali virðist hlut-
fall þeirra sem sneru til vinnu vera í kringum 35%, að meðaltali
4-9 árum eir áfallið (Passier o.fl., 2011b; Vetkas o.fl., 2013).
hins vegar sýndi rannsókn Sonesson og félaga (2017) að 91%
voru í einhverju starfshlutfalli 20 árum eir SiB.
Í þremur rannsóknum voru samfélagslegar þarfir og félagslíf
skoðuð sérstaklega (Boerboom o.fl., 2016; Buunk o.fl., 2015;
harris, 2014). rannsókn Buunk og félaga (2015) sýndi að 47%
snéru aur til fyrri tómstunda og 62% gátu tekið upp sitt fyrra
félagslíf. Þegar samfélagslegar þarfir voru skoðaðar (Boerboom
o.fl., 2016) kom fram að 67% höfðu óuppfylltar samfélagslegar
þarfir, 60% skorti upplýsingar og 21% skorti félagslega þjón-
ustu. Í rannsókn harris (2014) greindu 36% sjúklinga frá
ófullnægjandi utanaðkomandi félagslegum stuðningi. Crago og
félagar (2016) rannsökuðu vinnuaöst þeirra sem stunduðu
vinnu, en 35% sýndu verri vinnuaöst, 39% voru með tölu-
verða einbeitingarskerðingu, 30% voru með skerðingu á úthaldi
og 26% gerðu vinnutengd mistök.
niðurstöður rannsókna voru samhljóða um að þunglyndi
og kvíði ætti þátt í skertri atvinnuþátttöku (al Yassin o.fl., 2017;
Boerboom o.fl., 2016; Buunk o.fl., 2015; Passier o.fl., 2011b;
Taufique o.fl., 2016; Vetkas o.fl., 2013; Vilkki o.fl., 2012; Wermer
o.fl., 2007). aðrir þættir tengdust einnig marktækt skertri
atvinnugetu, svo sem lakara félagslíf og geta til að sinna sínum
áhugamálum, skert vitsmunaleg geta, hegðunartruflanir, skert
athygli, þörf fyrir lengri tíma til að leysa verkefni (Boerboom
o.fl., 2016; Buunk o.fl., 2015), skert aðlögun (Boerboom o.fl.,
2016), minni félagsleg virkni (Buunk o.fl., 2015), skortur á
félagslegri þjónustu (Boerboom o.fl., 2016) og taugasálræn
skerðing, eins og hægari hreyfingar, hægari tilfinningaleg
svörun og minni talhraði og allt þetta bitnaði á gæðum aasta-
getu í vinnu (Crago o.fl., 2016). Einnig hafði hávaði í umhverfi,
þreyta, svefntruflanir og einbeitingarskortur neikvæð áhrif á
félagslíf og atvinnu (Berggren o.fl., 2011; Vetkas o.fl., 2013). að
geta snúið aur til vinnu tengdist marktækt meiri lífsánægju
(Passier o.fl., 2011b).
Þættir sem spáðu fyrir um minni atvinnugetu, þátttöku í
félagslífi og getu til að sinna áhugamálum voru þunglyndi og
kvíði (Buunk o.fl., 2015; Vilkki o.fl., 2012), þreyta (Buunk o.fl.,
2015), vitsmunaleg skerðing (Buunk o.fl., 2015, Crago o.fl.,
2016), tilfinningaleg vanlíðan vegna veikinda (harris, 2014),
takmarkaður félagslegur stuðningur (harris, 2014), verri vit-
ræn frammistaða í mannlegum samskiptum (Crago o.fl., 2016)
og að vera ekki í hjúskap (harris, 2014). hægara hugsanaferli
og seinkað vinnsluminni spáði fyrir um verri tímastjórnun í
vinnu (Crago o.fl., 2016).
Berggren og félagar (2011) rannsökuðu langtímaáhrif SiB
á félagslíf sex og ellefu árum eir áfallið. Minnistruflanir voru
algengar og höfðu neikvæð áhrif á aðlögun að daglegu lífi.
neikvæð langtímaáhrif á félagslíf tengdust gjarnan tilfinninga-
tengdum þáttum, félagslífi og dægrastyttingu. Meirihluti (65%)
þuri að gera breytingar á afþreyingu, svo sem að versla,
sauma, ganga, lesa, skíða, hjóla og vinna heimilisverk.
félagslegur stuðningur var ófullnægjandi hjá 67% þrátt fyrir
mikil vandamál órum árum eir SiB (Boerboom o.fl., 2016).
Þá skorti 60% upplýsingar varðandi einkenni, 21% vantaði full-
nægjandi félagslega þjónustu og 19% áttu erfitt með að komast
um og skorti upplýsingar um akstur eða ferðaþjónustu.
Önnur einkenni sem tengdust sálfélagslegri líðan
fimm árum eir SiB höfðu 52 til 55% náð góðum bata en 36%
höfðu það ekki (Chahal o.fl., 2011; Vetkas o.fl., 2013) og þuri
tæpur helmingur daglega aðstoð eða stuðning annarra (Vetkas
o.fl., 2013; Persson o.fl., 2017a). flestir, eða 89%, voru sáttir við
sjálfsumönnunargetu sína (Passier o.fl., 2011b). Eingöngu 4%
voru háðir mikilli líkamlegri umönnun (noble o.fl., 2008).
Önnur algeng einkenni, sem ekki hafa verið nefnd en komu að
jafnaði fyrir í meira en 25% tilfella, voru vitsmunaleg skerðing
(14–83%) (Boerboom o.fl., 2016; noble og Schenk, 2014; Pas-
sier o.fl., 2010, 2011a, 2012; von Vogelsang o.fl., 2015), tilfinn-
ingalegur óstöðugleiki (44–93%) (Buunk o.fl., 2015; Passier
o.fl., 2010), einbeitingarskerðing (12–65%) (Berggren o.fl.,
2010b; Wermer o.fl., 2007), persónuleikabreytingar (59%)
(Wermer o.fl., 2007), höfuðverkur, svimi, síþreyta og svefn -
erfiðleikar (Buunk o.fl., 2015; noble o.fl., 2008; noble og
Schenk, 2014; Passier o.fl., 2011a; Vetkas o.fl., 2013; Visser-
Meily o.fl., 2009; Wermer o.fl., 2007).
Einkenni eigindlegra rannsókna
Í þremur rannsóknum var skoðuð reynsla einstaklinga með SiB
(Berggren o.fl., 2010a; hedlund o.fl., 2010; Persson o.fl., 2017b).
allar voru framkvæmdar í Svíþjóð og studdust við djúpviðtöl og
eigindlega efnisgreiningu. Samtals voru 45 viðmælendur. Í grein-
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 95. árg. 2019 93