Fréttablaðið - 23.01.2020, Blaðsíða 17

Til er fólk sem hafnar kenn-ingum Darwins um náttúru-val og oft á tíðum fá fréttir
af slíku fólki aðra til að brosa út í
annað og hrista hausinn. Keikó
blessaður fékk heldur betur að
kynnast náttúruvalinu af eigin
raun. Alinn upp í fiskabúri nánast
alla ævi og svo þegar honum var
sleppt út í villta náttúruna, veslað-
ist hann upp og gaf loks upp öndina
við Noregsstrendur.
Á Íslandi er hópur fólks sem
heldur því fram að kenningar
Darwins um náttúruvalið eigi ekki
við um lax sem alinn er í sjókvíum.
Því er iðulega haldið fram, og
almenningur hræddur með þeirri
fullyrðingu, að eldislaxinn muni
sleppa í stórum stíl og ganga hér
upp í allar ár og eyðileggja hinn
íslenska laxastofn. Þrátt fyrir að
vísinda- og fræðafólk leggi fram
gögn og rannsóknir sem sýna að
hinum íslenska laxastofni stafi
lítil sem engin hætta af eldislaxi
í sjókvíum er málf lutningurinn
yfirleitt afgreiddur á þá leið að
viðkomandi séu leppar fiskeldis-
fyrirtækjanna, leigupennar eða
eitthvað annað þaðan af verra.
Blessaður sannleikurinn
Sannleikurinn er hins vegar annar.
Vísindalegar rannsóknir hafa sýnt
að mjög litlar líkur eru á að eldis-
lax sem sleppur úr sjókvíum lifi af
í villtri náttúru, gangi upp í ár og
takist að blandast við villta stofna.
Náttúruvalið er óvægið og lax sem
alinn hefur verið upp og kynbætt-
ur í kynslóðir sem eldisdýr kann
ekki að bjarga sér í náttúrunni,
frekar en önnur húsdýr. Annað-
hvort deyr hann úr hungri eða er
étinn af öðrum. Veslast upp og deyr
líkt og Keikó hér um árið.
Vísindalegar rannsóknir hafa
líka sýnt að ef eldislax ratar upp í
laxveiðiá kemur Darwin aftur til
leiks og náttúruvalið sér til þess
að villtir stofnar sem aðlagaðir eru
að náttúrulegu umhverfi í kyn-
slóðir hafa yfirhöndina í maka-
vali og fjölgun. Og enn og aftur sér
Darwin um sína ef eldislax skyldi
nú ná að blandast villtum laxi því
blendingsaf kvæmin hafa skerta
hæfni til að komast af og það tekur
einungis fáeinar kynslóðir þar
til náttúruvalið er búið að eyða
út ummerkjum um blöndun. Það
samræmist ekki eðli náttúruvals-
ins að eldisdýr með mjög skerta
hæfni til að komast af í náttúrunni
ryðji burt villtum stofnum sem
hafa mun meiri hæfni til að komast
af, eftir langtíma aðlögun að nátt-
úrulegum aðstæðum. Því má segja
að náttúruvalið sé með þrefalda
öryggisvörn fyrir hinn villta stofn.
Sýnt er að laxastofninn í Norður-
Atlantshafi er hvorki með vegabréf
né kennitölu og því f lakkar alltaf
ákveðin hluti norskra, íslenskra
og skoskra laxa á milli landa, fer í
aðrar ár en sína eigin og fjölgar sér
þar. Sama á við um stofna innan
hvers hafsvæðis, þeir fara ekki allir
upp í sína upprunaá. Með því er
náttúruvalið að viðhalda líffræði-
legum fjölbreytileika á hverju vist-
svæði fyrir sig og erfðasamsetning
stofna helst því ekki óbreytt yfir
tíma, frekar en annað í náttúrunni.
Landeigendur og veiðiréttarhafa
hafa margir sjálfir viljað breyta og
hafa áhrif á náttúruvalið. Á undan-
förnum áratugum hefur mörgum
milljónum laxaseiða verið sleppt
í íslenskar ár og slík f iskirækt
stendur enn hérlendis þó hún sé
að mestu bönnuð í nágrannalönd-
unum, einmitt vegna inngrips í
náttúruvalið. Raunar er það svo að
villt laxaseiði sem alin eru í eldis-
stöð og sleppt er í ár eru einnig með
mjög skerta hæfni til að komast af.
Það endurspeglast m.a. í hversu
mikið mun lakar þau skila sér úr
hafi en seiði sem alast upp við nátt-
úrulegar aðstæður. Fiskirækt með
seiðasleppingum hefur því tæp-
ast það markmið að viðhalda og
vernda laxastofninn í viðkomandi
á. Markmiðið er fremur að fjölga
fiskum, helst stórlöxum, sem fást
úr stangveiði. Því hver vill ekki fara
í á þar sem er stórlaxavon?
Margar íslenskar „laxveiðiár“
eru hreinar haf beitarár þar sem
lítil sem engin laxveiði var fyrr en
veiðiréttarhafar og landeigendur
fóru að sleppa seiðum í viðkom-
andi ár. Ef landeigendur og aðrir
geta gert sér tekjur og af komu af
slíku fiskeldi er það ánægjulegt á
margan hátt. Skapar vonandi störf
og tekjur en getur vart talist sér-
stök náttúruvernd. Það hlýtur líka
að hjálpa veiðiréttarhöfum að sala
veiðileyfa er undanþegin virðis-
aukaskatti í skattalögum.
Vandað til verka
Laxeldi á Íslandi er stækkandi
atvinnugrein, sem nú þegar á
fyrstu árum sínum er farin að
skila yfir 25 milljörðum króna í
útf lutningstekjur og hefur tryggt
sjálf bæra byggðafestu í mörgum
samfélögum á Vestf jörðum og
Austfjörðum. Með tilkomu lax-
eldis hafa skapast hundruð starfa
og óbeinum störfum fjölgar með
hverjum degi hjá þjónustufyrir-
tækjum sem eru að byggjast upp í
kringum greinina.
Fyrirtækin leggja mikla áherslu
á mikið eftirlit og gott samstarf við
eftirlitsstofnanir, sveitarfélög og
aðra hagsmunaaðila. Að starfa í sátt
og samlyndi við umhverfið er lyk-
ilatriði fyrir framleiðslu fyrirtækj-
anna og því leggja þau mikið upp úr
umhverfisvöktun og eftirliti.
Því er það miður hvernig umræð-
an er oft á villigötum. Fullyrðing-
um, sem eiga engar vísindalegar
stoðir, er slegið fram og spilað er
inn á hræðslu og tilfinningar þeirra
sem ekki þekkja nægjanlega vel til.
Það er von mín að umræðan um
framtíðaruppbyggingu fiskeldis á
Íslandi komist upp úr þessum hjól-
förum og við einhendum okkur
saman í að byggja hér upp frábæra
atvinnugrein, nýsköpunar- og
þekkingariðnað, sem getur orðið
enn ein stoðin undir velferðar-
samfélagið Ísland og kærkomin við-
spyrna fyrir hinar dreifðu byggðir
landsins.
Darwin, Keiko og við hin
Jens Garðar
Helgason
formaður
SFS og fram-
kvæmdastjóri
Laxa Fiskeldis
ehf.
Allar helstu stjórnmálahreyfing-
ar írsku þjóðarinnar, þar á meðal
Fianna Fáil, Fine Gael og Sinn Féin,
styðja eindregið aðild Íra að Evr-
ópusambandinu. Írum hefur ekki
orðið hnikað í þessu í þeim þvældu
viðræðum sem nú hafa lengi staðið
við Englendinga innan Stóra-Bret-
lands um útgöngu úr sambandinu,
Brexit.
Írskir stjórnmálaflokkar
mótuðust á tímum átaka og þjóð-
frelsisbaráttu og þeir eru mótaðir
af írskri ættjarðarást, sjálfstæðis-
baráttu og þjóðernisstefnu. Það er
sammæli meðal Íra að aðildin að
Evrópusambandinu efli fullveldi
þjóðarinnar og styrkir samfélag,
efnahagslíf, menningu og þjóðerni
þeirra. Svo ákafir fullveldismenn
og þjóðhyggjumenn sem Írar eru
færu önnur sjónarmið aldrei á milli
mála af þeirra hálfu – ef þeim þætti
slíkt málefnalegt eða sanngjarnt.
Sama verður sagt um Þjóð-
ernisflokk Skota, Scottish National
Party. Flokkurinn fer með heima-
stjórn í Skotlandi og ber ægishjálm
yfir aðra stjórnmálaflokka að fylgi
meðal almennings. Skotar eru mjög
andvígir Brexit-stefnu Englendinga
og telja sjálfum sér miklu betur
borgið innan Evrópusambandsins
áfram. Stuðningur þeirra við ESB-
aðild er ein ástæða þess að Skotar
ræða um þessar mundir um endur-
tekna þjóðaratkvæðagreiðslu um
aukið sjálfstæði þjóðarinnar. Allir
vita að þjóðerniskennd, ættjarðar-
ást og fullveldishugur Skota eru
einhverjar þær sterkustu stjórn-
málakenndir sem fyrirfinnast á
byggðu bóli.
Þessi afstaða Íra og Skota byggist
á eigin reynslu þeirra af margra ára
aðild að Evrópusambandinu. Það
þarf ekki lengra að leita vitna um
megineinkenni Evrópusambands-
ins en til þessara vina, frænda og
nágranna íslensku þjóðarinnar.
Dæmin staðfesta að Evrópusam-
bandið ógnar ekki eða hnekkir
fullveldi eða þjóðmenningu
aðildarríkjanna. Reynsludómur
Íra og Skota er ótvíræður. Útganga
Englendinga, Brexit, er vitaskuld
enn önnur staðfesting á þessu
sama. Þeir komast sína leið, jafnvel
þótt klaufaskapur, innri sundrung,
undirbúningsleysi og æðibunu-
gangur hafi einkennt viðleitni
þeirra. Evrópusambandið beygir
sig fyrir óskum þeirra af ótrú-
legri lipurð. Stjórnvöld í Póllandi
og Ungverjalandi fara sínu fram
með hávaðalátum og komast upp
með það. Fyrri ríkisstjórn Grikkja
komst upp með ótrúlega ósvinnu
lengi vel og fékk samt aðstoð, jafn-
vel þótt öðrum of byði. Og Evrópu-
sambandið hefur hvorki vald né
umboð til afskipta af skelfilegu
framferði spænskra stjórnvalda í
Katalóníu.
Þessi dæmi og f leiri staðfesta að
stofnanir Evrópusambandsins lúta
fullveldi þjóðríkjanna en drottna
ekki yfir því.
Lúta fullveldi
þjóðríkjanna
Jón Sigurðsson
fyrrverandi
skólastjóri
Reykjavíkurborg rekur 63 leik-skóla. Í lögum um leikskóla kemur fram að hann sé fyrsta
skólastigið en þar er kveðið á um
að tveir af hverjum þremur starfs-
mönnum skuli vera menntaðir leik-
skólakennarar. Leikskólar gegna
mikilvægu hlutverki í menntun
barnanna okkar.
Í nóvember 2019 var starfandi í
borgarreknum leikskólum Reykja-
víkurborgar 351 leikskólakennari
í 301 stöðugildi en heildarfjöldi
stöðugilda er um 1400. Það er því
aðeins 301 stöðugildi leikskóla-
kennara á þessum 63 leikskólum
sem Reykjavíkurborg rekur eða um
4,7 stöðugildi á hverjum leikskóla.
Það gefur augaleið að það er ekki í
samræmi við lögin.
100 deildir án leikskólakennara
Leikskóladeildir í nóvember 2019
voru hjá Reykjavíkurborg 284, þar
af voru 184 deildir með starfandi
leikskólakennurum en 100 deildir
án leikskólakennara. Þessar tölur
eru sláandi og það er ljóst að gríðar-
leg vinna er fram undan. Til þess að
uppfylla lögin, sem kveða á um það
að 2/3 hlutar starfsmanna skuli vera
menntaðir leikskólakennarar þá
þurfa að vera 933 leikskólakennara
starfandi á leikskólum Reykjavíkur.
Það er því augljóst að mikið vantar
upp á að ná því að uppfylla þessa
lagaskyldu. Til hvers eru þessi lög
ef það er hægt að þverbrjóta þau í
stærsta sveitarfélagi landsins án þess
að það séu nokkur viðurlög við því?
Leikskólar án fagfólks
Einn 5 deilda leikskóli er ekki með
neinn starfandi leikskólakennara
utan leikskólastjóra og í fjórum leik-
skólum er aðeins 1 og 1,3 stöðugildi
leikskólakennara. Í sjö leikskólum
starfa 2 leikskólakennarar utan
leikskólastjóra. Er hægt að kalla leik-
skóla án leikskólakennara eitthvað
annað en gæsluvelli?
Lausn
Mannekla er stóra vandamálið sem
leikskólar Reykjavíkur glíma við, að
skerða þjónustu er ekki lausn á þeim
vanda. Við verðum að auðvelda þeim
sem vilja fara í námið að klára það
og styðja þá mun betur en nú er gert.
Hvernig er þetta í öðrum bæjarfélög-
um, hvernig stendur á því að í Þor-
lákshöfn er hlutfall leikskólakenn-
ara 100%, á Akureyri 51%, á Akranesi
er það 44% og á Seltjarnarnesi er það
40%? Af hverju er staðan ekki betri
hjá stærsta sveitarfélagi landsins?
Það má búast við því að í haust
hverfi svo einhver fjöldi af þessum
351 leikskólakennara yfir á önnur
skólastig ef ekki verður blásið til
stórsóknar í leikskólum Reykja-
víkur. Það gerist vegna þess að nú
geta leikskólakennarar, líkt og aðrir
kennarar, flakkað á milli skólastiga.
En hvernig á að bregðast við þessari
þróun?
Í fyrsta lagi er nauðsynlegt að
byrja á því að styrkja fólkið okkar
enn frekar til þess að stunda námið.
Í öðru lagi þarf að horfa til þeirra
sveitarfélaga sem eru að gera betur
en við og draga lærdóm af þeim, t.d.
með því að horfa á hvernig þau að
verja fjármunum til leikskólanna.
Í þriðja lagi eigum við að nýta þær
skýrslur og kannanir sem hafa verið
gerðar og fjalla um þennan mikla
vanda. Það er allt hluti af því að leysa
þennan vanda ásamt því að móta
fjölskyldustefnu.
Fjölskyldustefna
er lykill að lausn
Sjálfstæðisflokkurinn hefur nú lagt
það til að Reykjavíkurborg móti sér
fjölskyldustefnu, líkt og hefur verið
gert í mörgum sveitarfélögum lands-
ins. Stefnan er mjög mikilvæg og
getur ekki aðeins tekið á málefnum
fjölskyldunnar af meiri festu heldur
mun hún einnig tryggja af komu
barna og hagsmuni þeirra. Þá mun
hún efla forvarnir og fræðslu fyrir
fjölskyldur, tryggja að öll börn eigi
kost á að taka þátt í skipulögðu frí-
stundastarfi, auka stuðning við
umönnun og samþættingu fjöl-
skyldu- og atvinnulífs og tryggja
velferð barna.
Hættum að tala og brettum upp
ermar, gerum það sem þarf að gera til
þess að byrja að snúa hjólinu í rétta
átt. Þannig fáum við fagfólkið okkar
aftur til okkar og aukum nýliðun í
stétt leikskólakennara.
301 Reykjavík
Valgerður
Sigurðardóttir
borgarfulltrúi
Sjálfstæðis-
flokksins í
Reykjavík
Mannekla er stóra vanda-
málið sem leikskólar Reykja-
víkur glíma við, að skerða
þjónustu er ekki lausn á
þeim vanda.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 17F I M M T U D A G U R 2 3 . J A N Ú A R 2 0 2 0