Skírnir - 01.04.2005, Blaðsíða 120

118
ÁRMANN JAKOBSSON
SKÍRNIR
af útskerjum en snemma í Sverris sögu er athygli söguhlýðenda
vakin á því að saga Sverris sé ævintýri: ok í þeiri ferð fekk
hann mikit vás ok erfiði. Var því líkast sem í fornum sggum er sagt
at verit hefði þá er konungabgrn urðu fyrir stjúpmœðra skppum“
(7. kap.).22 Álög stjúpmæðra eru ævintýraminni eins og allir vita.
Sögumaður veit það líka enda eru erfiðleikar Sverris eins og það
sem kemur fyrir konungabörn í „fornum sögum". Ekki venjuleg
börn heldur einmitt konungabörn því að þau eru gjarnan ofsótt-
ust allra.23
Ævintýrin hafa raunar minnt á sig áður en Sverrir verður fyrir
stjúpmæðravolkinu. í blábyrjun sögunnar skríður hann inn í ofn
á flótta: „hann hljóp inn í stofu ngkkura undan ok fal sik. Kona
npkkur fal hann í ofni ok setti hellu fyrir ofnsmunnann. Síðan
gerði hon eld fyrir" (1. kap.). Hvort sem ofninn er úr Hans og
Grétu eða táknrænn fyrir öryggi frumbernskunnar er þetta ævin-
týri líkast. En glíma Sverris við þann stjúpmóðurhlut frumburð-
arréttarins sem hann situr uppi með verður írónísk í ljósi þess að
hann er þekktur úr öðrum sögum sem efahyggjumaður. Þorgils
saga og Hafliða hefur þannig eftir honum greinarmun hins sanna
og logna: „En þessari sögu var skemmt Sverri konungi, ok kallaði
hann slíkar lygisögur skemmtiligstar“.24 Þegar kemur að sögu
konungs sjálfs er hún aftur á móti lygisögu líkust og einkum í
upphafi, þegar áhrif Sverris sjálfs eru hvað öruggust.
Ævintýrið um Sverri er þó ekki aðeins Búkollusaga. Það er
biblíulegt eins og kemur fram í ræðu hans um litla og lága manninn
frá útskerjum sem sendur var til að steypa ofdrambi Erlings jarls og
Magnúsar konungs. Sverrir minnir á að guð hafi áður refsað
22 Sjá einnig: Sverris saga (Eirspennill), 7. í Skálholtsbók (8) er talað um „stjúp-
móður álög“ en í Flateyjarbók (539) um „stór álög“.
23 Sjá Ármann Jakobsson, „The Hunted Children of Kings“.
24 Sturlunga saga I, 27. Oddur Snorrason talar um „stivp meðra saugvr er hiarð-
ar sveinar segia“ (Saga Óláfs Tryggvasonar), og virðist eiga við eitthvað svip-
að, sbr. Sverrir Tómasson, Formálar íslenskra sagnaritara, 132-33 og 253-57.
Orðið „stjúpmóðir“ kemur mér vitanlega ekki fyrir víðar í íslenskum kon-
ungasögum og er skemmtileg spenna annars vegar milli notkunar Sverris á orð-
inu „lygisögur“ og Odds á „stjúpmæðrasögunum" og hins vegar „stjúpmæðra
skapanna“ sem Sverrir verður fyrir.