Skírnir - 01.04.2005, Blaðsíða 215

SKÍRNIR
HALLDÓR OG TUTTUGASTA ÖLDIN
213
vini sína Jón Helgason prófessor og Erlend Guðmundsson í Unuhúsi, rit-
höfundinn Nonna og ýmsa aðra fáum við að kynnast manni sem er ótrú-
lega upptekinn af sjálfum sér og því sem hann ætlar sér. Eftir því sem líð-
ur á bókina dregur nokkuð úr þessari nálægð, sem að hluta til má skýra
með því að framvindan verður hraðari; um seinni hluta ævi hans er fjall-
að í síðasta fjórðungi bókarinnar.
Auk þeirra heimilda um ævi Laxness sem hér hafa verið nefndar not-
ar höfundur viðtöl, skjöl frá skjalasöfnum í ýmsum löndum, auk fjölda
prentaðra heimilda. Og notkun hans á heimildunum er gagnsæ og að því
er virðist gagnrýnin. Lesandinn fær á tilfinninguna að textinn sé ígrund-
aður og vel studdur tilvísunum í heimildir. Höfundur leggur mat á gildi
heimildanna sem hann notar - t.d. minningabækurnar - og ber vitnisburð
þeirra iðulega saman við aðrar heimildir. Það er aðeins í undantekningar-
tilfellum að lesandinn verður óviss um hvaða forsendur liggi til grundvall-
ar fullyrðingum höfundar.3 Að sama skapi má sums staðar finna þess
dæmi að hann hafi ekki hirt um að vitna í marktækustu heimildina fyrir
því sem hann er að fjalla um.4 En þetta eru smásmugulegar athugasemdir
og ég man ekki eftir að hafa lesið íslenska ævisögu sem er eins laus við
gloppur af þessu tagi og sú sem hér er til umræðu.
II.
Aðferðin sem Halldór Guðmundsson notar til að draga upp mynd af
manninum og höfundinum Halldóri Laxness er sem sé skýr og vinnu-
brögðin vönduð. En hvernig vinnur hann úr þeim tengslum manns og
aldar sem hann gerir að umtalsefni í upphafi bókarinnar? Hvað á höfund-
ur við þegar hann segir að Halldór hafi speglað öldina í lífi sínu og hvaða
aðferðum beitir hann til þess að lýsa þessari speglun? I stuttu máli: Hvað
segir höfundur okkur um áhrif aldarinnar á Halldór? Og hvaða skoðun
3 Til dæmis segir höfundur að íslenskir sósíalistar eftir stríð hafi sumir kynt und-
ir þjóðernisstefnu af taktískum ástæðum en að hún hafi fyrir marga íslendinga
verið sjálfsagður grundvöllur allrar utanríkispólitískrar umræðu (514-15). Þetta
kann að hljóma sannfærandi, en lesandinn fær ekki að sjá á hverju höfundur
byggir þessa skoðun.
4 T.d. notar höfundur bók Sigurðar Hróarssonar, Eina jörð veit ég eystra. Halldór
Laxness og Sovétríkin frá árinu 1986 sem heimild um þriðja tímabil Komintern
og aðdragandann að stofnun Kommúnistaflokksins (bls. 300 og aftanmálsgrein
nr. 101 á bls. 777). Æskilegra hefði verið að vitna í rannsóknir sem komið hafa
út um hvort tveggja á síðustu árum.