Skírnir - 01.04.2005, Blaðsíða 220

218
RAGNHEIÐUR KRISTJÁNSDÓTTIR
SKÍRNIR
Þau atriði sem höfundur notar til að útskýra hvernig Halldór Laxness
tókst á við það höfuðfyrirbæri sem kommúnisminn var á liðinni öld - vilji
Halldórs til að trúa á það vísindalega þjóðfélag sem verið var að koma á
fót í Sovétríkjunum og áhersla hans á að baráttan við fasismann réttlætti
að slegið væri af ströngustu kröfum um heiðarleika og sannsögli - auð-
velda okkur að skilja háttalag Halldórs og annarra sem studdu Sovétrík-
in. Og allt eru þetta eru skýringar sem gripið er til þegar reynt hefur ver-
ið að skilja á gagnrýninn hátt (en ekki fordæma) þennan þátt í sögu tutt-
ugustu aldarinnar. Þó hefði verið forvitnilegt að sjá höfund kallast með
markvissari hætti en hér er gert á við rannsóknir á þeirri höfuðgátu tutt-
ugustu aldarinnar sem minnst var á að framan og það hefði að sama skapi
verið fengur að því að sjá höfund eyða meira púðri í að takast á við upp-
gjörið í Skáldatíma í slíku samhengi.12
En eins og áður er sagt felst styrkur bókarinnar ekki - og kannski eðli
málsins samkvæmt, því þetta er ævisaga - fyrst og fremst í því hvernig
hún tekur á megineinkennum tuttugustu aldarinnar og áhrifum þeirra á
líf og hegðun Halldórs Laxness. Styrkur hennar er fyrst og fremst fólginn
í greiningu höfundar á manninum og ekki síður í greiningu og ítarlegri
umfjöllun sem þar er að finna á skáldinu og æviverki þess. Og ef til vill er
það einmitt best þegar kemur að því að svara erfiðustu spurningunum um
Sovéttengsl Laxness að horfa á persónuna sjálfa. Eins og höfundur bend-
ir á skiptir máli að hafa í huga í því samhengi öllu skapgerð Halldórs
sjálfs. „Hann var trúmaður og hugsjónamaður“, segir höfundur, „og það
var í honum sterk einstefna þegar hann hafði sett sér markmið. Sannleiks-
leit hans í æsku var aldrei hófsöm og háttprúð" (421). Og þessu fær les-
andinn að kynnast í bókinni. I lýsingu höfundar á samskiptum Halldórs
við foreldra sína, vini og barnsmæður má sjá að þegar hann hefur sett sér
markmið reynir hann eins og hann getur að láta ekki ýmis þau óþægindi
sem fylgja hversdagslífinu trufla sig og það sama virðist hafa gilt hér. í
stuttu máli og að lokum: Þó að höfundur fjalli ekki jafn mikið um tengsl
mannsins og aldarinnar og ætla mætti af þeirri forsendu sem hann gefur
sér í upphafi, stendur eftir lestur bókarinnar sú tilfinning að Halldóri
Guðmundssyni hafi tekist að ná utan um manninn sem hann er að fást við
og það hlýtur að geta talist ásættanlegur árangur, að ekki sé meira sagt.
12 Um það er fjallað á bls. 676-80.