Skírnir - 01.04.2005, Qupperneq 213

RAGNHEIÐUR KRISTJÁNSDÓTTIR
Halldór og tuttugasta öldin
Um tengsl mannsins og aldarinnar í œvisögu hans
eftir Halldór Guðmundsson1
Halldór Guðmundsson
Halldór Laxness - œvisaga
Reykjavík: JPV 2004, 824 bls.
I.
Ævisaga Halldórs Laxness eftir Halldór Guðmundsson hefst á almenn-
um orðum um manninn; lögð er áhersla á tengsl hans við tuttugustu öld.
Sagt er að þegar hann hafi verið upp á sitt besta hafi engum íslendingi ver-
ið sama um það sem hann skrifaði. Þó að þjóðin hafi ekki verið sammála
um Halldór hafi áhrif hans verið mikil. Þá er fullyrt að Halldór hafi
„speglað í lífi sínu og bókum þá öld sem hann lifði og lifði sig inn í, öld
öfganna" og að hann hafi eins og öldin verið „alúðlegur og háttvís í fram-
komu en um leið ótrúlega djarfur og hvassyrtur penni.“2 Með öðrum
orðum, ef ég hef skilið þetta rétt: Halldór hafði áhrif á öldina og öldin
hafði áhrif á Halldór. Halldór var öfgafullur eins og öldin og hafði mikil
áhrif á Island á tuttugustu öld.
Það liggur af ýmsum ástæðum beint við að nálgast viðfangsefnið á
þessum nótum. Æviferill Halldórs fylgdi öldinni. Hann fæddist einu
(eða tveimur) árum eftir að hún hófst og dó tveimur (eða þremur) árum
áður en henni lauk. En fleira kemur til, því eins og fram kemur í bók-
inni er ólíklegt að nokkur Islendingur hafi komist í meira návígi við helstu
atburði tuttugustu aldarinnar en Halldór. Á ferðalögum um Evrópu á
árunum eftir fyrra stríð kynntist hann afleiðingum þessa hildarleiks
með beinni hætti en þeir Islendingar sem sátu heima, því eins og bent er
á í bókinni virðast hörmungar styrjaldarinnar hafa haft minni áhrif á
menningar- og stjórnmálaumræðuna á íslandi en annars staðar í Evrópu
1 Greinin er byggð á framsögu sem höfundur hélt á bókafundi Sagnfræðingafélags
íslands í húsi Sögufélags 2. febrúar 2005.
2 Halldór Guðmundsson: Halldór Laxness - œvisaga, bls. 7. Framvegis verður
vísað til bókarinnar með blaðsíðutali innan sviga í meginmáli.
Skírnir, 179. ár (vor 2005)