Skírnir - 01.04.2005, Side 159

SKÍRNIR
MERKINGARLAUSIR ÍSLENDINGAR
157
merkt reykt síld en einnig agn sem notað er til að leiða fólk á villi-
4S
gotur.
Tákn sem leiða eitthvað - eða ekkert - eru lykilatriði í bygg-
ingu glæpasagna. Umberto Eco tekur tákn til skoðunar í Nafni
rósarinnar þar sem Vilhjálmur af Baskerville ræðir rannsóknar- og
ályktunaraðferðir sínar í upphafi sögu þegar hann hefur dregið þá
ályktun út frá hófförum að þar hafi verið á ferð uppáhaldshestur
ábótans í ítalska klaustrinu þar sem hann er gestkomandi. Þar
skilgreinir hann tákn:
Þannig voru hugmyndirnar sem ég hafði notað áður til að gera mér í hug-
arlund hest sem ég hafði ekki séð fyrr hrein tákn eins og sporin í snjón-
um voru tákn: og maður notar tákn og tákn tákna þá aðeins þegar hlutina
sjálfa vantar.46
Jón Sigurðsson verður tákn um ástæðu í leit Erlendar og Sigurðar
Óla að morðingja ungu vændiskonunnar enda vantar þá ástæðuna.
En tákn geta leitt mann á villigötur og ekki fyrr en sannanir fást
fyrir því að maður hafi rétt fyrir sér er hægt að sjá hve nærri sann-
leikanum rökhendan hefur leitt. I þessu tilviki leiðir táknið Erlend
og Sigurð Óla ákveðna leið og að ákveðnum sannleika - en hvergi
nærri lausn morðgátunnar.
Táknið leiðir Erlend og félaga ásamt lesendum hins vegar að
ákveðnum sannleika um ísland og íslenskt þjóðerni. Orðræða um
íslenskt þjóðerni er reyndar áberandi í flestum sögum Arnaldar
Indriðasonar og segja má að í bókunum sé þjóðerninu snúið á
hvolf og í allar áttir. í Dauðarósum er þjóðernið merkingarlaust
sögulega séð, í Mýrinni er talað á írónískan hátt um morðið sem
ömurlegt og þar með íslenskt, í Röddinni er svo dregin upp enn
ein mynd af íslandi, að þessu sinni er það Ferðamanna-ísland;
landið sem blasir við erlendum gestum:
45 Fyrirbærið „red herring" er alþekkt í glæpasögum. Uppruni þess er sá að fólk
sem var á flótta gat leitt sporhunda á villigötur með því að henda reyktri síld í
aðra átt en það fór í. Orðatiltækið er til í ensku og öðlaðist afleidda merkingu
á 19. öld. Bruce F. Murphy: The Encyclopedia of Murder and Mystery. New
York 1999, 420.
46 Umberto Eco: Nafn rósarinnar. Thor Vilhjálmsson þýddi. Reykjavík 1984, 32.