Skírnir - 01.04.2005, Qupperneq 191

SKÍRNIR
SAMRÆMT NÚTÍMAMÁL
189
við heill og beinn og vildu prenta til dæmis þgf. et. kvk. beinni, heilli
í stað beinnri, heillri. Loks má nefna endingu 1. persónu fleirtölu í
miðmynd sem tók nokkrum breytingum á sextándu, sautjándu og
átjándu öld og fékk endingarnar -unst, -ust og -ustum. Hætt er við
að í texta með samræmdri nútímastafsetningu myndu þessar end-
ingar víkja fyrir -umst og prentað yrði köllumst í stað köllunst, köll-
ust eða köllustum. Þessar málbreytingar gengu að miklu leyti til
baka fyrir tilverknað málhreinsunarstarfs nítjándu aldar, eins og
Kjartan G. Ottósson (1987, 1990) hefur lýst rækilega.10
Auk þeirra atriða sem hér hafa verið tínd til og lúta að hljóð-
breytingum og breytingum á beygingum má nefna að stundum
finna útgefendur sig knúna til að „lagfæra" frumtextann með því
að skjóta inn orðum (einkum fornöfnum) sem þeir telja að hafi
fallið niður fyrir vangá. I þessum tilfellum er oft munur á setn-
ingagerð fornmáls og nútímamáls sem hverfur með slíkum „leið-
réttingum“ útgefenda (sjá umræðu hjá Þóru Björk Hjartardóttur
1993:13-14 og Halldóri Ármanni Sigurðssyni 1994:11-14).
Stafsetning samræmd - og gott betur
Af framansögðu er ljóst að það sem nefnt er samræmd nútímastaf-
setning á fornum texta felur jafnan í sér ýmislegt fleira en sam-
ræmingu stafsetningar. Ekki er aðeins breytt merkjum um ýmsar
10 Kjartan G. Ottósson (1986) lýsir því til að mynda hvernig ýmsum einkennum á
málinu á ævisögu Jóns Steingrímssonar eldklerks (1728-91) reiðir af í þremur
tuttugustu aldar útgáfum. Til dæmis er miðmyndarendinguna -umst (eins og í
við köllumst) oft að finna nýjustu útgáfunni en hún kemur hvergi fyrir í eigin-
handarriti Jóns sem notar -unst, -ustum, -ust eða -unstum. Jón notar fornaínið
hvör en í útgáfunum birtist það sem hver, Jón ritar gjöra en í útgáfunum er gera,
Jón ritar móður mín en útgáfur móðir mín, svo eitthvað sé nefnt. í formála út-
gáfu sinnar á Reisubók Jóns Indíafara segir Guðbrandur Jónsson (1946, l:xxvii):
„1 heild sinni er texti handritsins orðrétt þræddur, en bersýnileg pennaglöp eru
þó leiðrétt orðskviðalaust og sama gildir um innskot nauðsynlegra smáorða, er
fallið hafa niður, og rangt ei[g]narfall af „faðir“ og „bróðir“.“ I sama formála
segir Guðbrandur (1946, l:xxvii) að ritháttur í handritum frá þessum tíma (þ.e.
sautjándu öld) sé „í heild sinni einskis virði“. Því miður virðist það viðhorf al-
gengt hjá útgefendum að ástæðulaust sé að rýna mikið í stafsetningu handrita frá
síðari öldum, eins og Jóhannes Bjarni Sigtryggsson ræddi í (óprentuðum) fyrir-
lestri á Hugvísindaþingi í Háskóla Islands 3. nóvember 2001.