Hugur og hönd - 01.06.2002, Blaðsíða 25

Munir á Landssýningunni 1930, tveir spœnir, ponta, servíettubringur ogtveir snAdusnúðar.
Myndir 2 og 3 eru í eigu HeimilisiðnaSarsafnsins á Blönduósi. Ljósmyndari ókunnur.
víkur, bar svipmót nútíma iðnsýninga að
því leyti að hún var sýning iðnrekenda
sem hver um sig hafði gefið sig að ákveð-
inni staðlaðri framleiðslu. Þegar skriður
komst á slíkan innlendan iðnað féllu
munir sem framleiddir voru til sölu á
heimilum, þegar lausar stundir gáfust frá
meginatvinnu, smám saman undir skil-
greininguna heimilisiðnaður og voru
sýndir á sérstökum heimilisiðnaðarsýn-
ingum. Benda má á að hugtakið heimil-
isiðnaður er ekki ýkja gamalt í málinu.
Samkvæmt ritmálssafni Orðabókar Há-
skóla íslands er elsta skráða dæmið frá
seinni hluta 19. aldar.
Einn af ötulustu talsmönnum iðn- og
heimilisiðnaðarsýninga á Islandi á 20.
öldinni var Halldóra Bjarnadóttir, kenn-
ari og heimilisiðnaðarráðunautur. Hall-
dóra var fædd árið 1873 að Ási í Vatns-
dal. Hún lést árið 1981, 108 ára gömul,
þá elst allra Islendinga. Halldóra giftist
aldrei og eignaðist ekki afkomendur.
Hún virðist allt sitt líf hafa verið gagn-
tekin af þeirri hugmynd að hún væri
kölluð til að vinna að framförum á Is-
landi. Helstu viðburðir á langri og at-
orkusamri starfsævi Halldóru eru kunnir
flestum þeim sem áhugasamir eru um
sögu kennslu og menntunar, sögu
kvenna og sögu handverks. Hennar er
nú einkum minnst sem helsta málsvara
gamla íslenska heimilisiðnaðarins, ís-
lenskrar ullar og tóskapar. Nægir þar að
minna á Halldórustofu í Heimilisiðnað-
arsafninu á Blönduósi, hlut Halldóru í
söfnun muna úr íslenskri ull og skrif
hennar um heimilisiðnað.
Halldóra Bjarnadóttir hafði þegar sem
ung kona mótað með sér ákveðnar hug-
myndir um gildi sýninga til að kynna ís-
lenska framleiðslu, hún var snemma
búin að glöggva sig á vægi og hlutverki
sýninga til að kynna og efla framfarir í
iðnaði og tækni. Þetta kemur fram í
bréfum sem hún skrifaði heim meðan
hún dvaldi við nám í Noregi á árunum
1896-1899. í bréfi sem hún skrifaði
móður sinni og Jóninnu Þ. Jónsdóttur í
Höfnum á Skagaströnd í nóvember
1896 gerir hún meðal annars að umtals-
efni fálæti íslendinga gagnvart iðnsýn-
ingu sem fyrirhuguð var í Stokkhólmi
sumarið 1897 og segir það hörmulegt að
meðan Islendingar hafi enga almennilega
sýningu heima að ekki skuli vera reynt
að vera ofurlítið með á sýningum á
Norðurlöndum: „því er ver að blessaðir
landarnir eru daufir í dálkinn enn með
allt þess háttar“, segir hún. Halldóra var
þá efnalaus námskona en lifði lengi í
voninni um að eignast nægilegt fé til að
komast á Stokkhólmssýninguna en sú
von brást. Ekkert bendir til að hún hafi
séð þá sýningu eða sýningu í Bergen árið
1898 sem hún hafði einnig áhuga á.
Eftir að Halldóra settist að á Islandi
árið 1908 var hún óþreytandi við að
hvetja til sýninga á heimilisiðnaði og
handavinnu. Af stærri sýningum sem
hún átti þátt í að koma á laggirnar má
nefna iðnsýninguna á Akureyri árið
1918, heimilisiðnaðarsýninguna í
Reykjavík á ári konungskomunnar 1921
og landssýningu á heimilisiðnaði hátíð-
arárið 1930. En hér á eftir verður lítillega
gerð grein fyrir hlutdeild Halldóru í
landssýningunni.
Landssýningin á heimilisiðnaði árið
1930
Aðdragandi heimilisiðnaðarsýningar-
innar árið 1930 var sá að á fyrri hluta
ársins 1925 fóru menn að huga að fram-
kvæmdum vegna hátíðarhalda á þúsund
ára afmæli Alþingis. Sérstök hátíðar-
nefnd var sett á laggirnar og var fyrsti
fundur hennar haldinn í nóvember
1926. Eitt af því sem taka þurfti ákvörð-
un um var hvort halda skyldi Alþingishá-
tíðina á Þingvöllum eða í Reykjavík.
Eins og kunnugt er var aðalhátíðin hald-
in á Þingvöllum en til álita kom að
stofna til sýninga í Reykjavík. Segir í bók
Magnúsar Jónssonar prófessors um Al-
þingishátíðina 1930 að vonir hafi staðið
til þess að haldin yrði allsherjarsýning
eða sýningar í sem flestum greinum í
tengslum við hátíðina. Jafnframt að um
mitt árið 1928 hafði verið skipuð sérstök
sýningarnefnd með fulltrúum frá Bún-
aðarfélagi Islands, Fiskifélagi Islands,
Heimilisiðnaðarfélaginu og Listvinafé-
laginu. Segir þar að Halldóra Bjarnadótt-
ir hafi verið skipuð fyrir hönd Heimilis-
iðnaðarfélags Islands. Ekki kemur fram
að öðru leyti hvernig haga átti samstarfi
þeirra félaga sem áttu aðild að nefndinni.
Treglega mun hafa gengið að ná sam-
komulagi um málið og raunin varð sú að
hugmyndin um allsherjarsýningu í
Reykjavík í tengslum við hátíðina varð
ekki að veruleika. Tvær listsýningar voru
haldnar í bænum og Heimilisiðnaðarfé-
lag Islands stóð myndarlega að landssýn-
ingu á heimilisiðnaði - þeirri sem hér er
til umræðu.
Þrátt fyrir óvissu sem lengi vel virðist
hafa ríkt um sýningarhaldið og þó að
sýningarnefnd hafi ekki verið formlega
skipuð fyrr en liðið var á árið 1928 er
ekki að merkja að Halldóra hafi nokkurn
tíma efast um að af sýningu yrði. Hún
birti frá árinu 1925 greinar í Hlín um
fyrirhugaða landssýningu á heimilisiðn-
aði hátíðarárið 1930 og lét eins og slík
sýning væri sjálfsagt mál. I skrifum
hennar kemur fram um sjónarmið og
undirbúning sem lá að baki sýningunni
og jafnframt álit hennar á því hvers kon-
ar muni væri við hæfi að sýna þar.
I Hlín árið 1925 segist hún álíta að
landsmenn og útlendingar myndu fjöl-
menna á Þingvöll sumarið 1930 og
margir þá jafnframt heimsækja Reykja-
vík í leiðinni. Segist hún gera „ráð fyrir“
að þá verði höfð landssýning á íslenskum
heimilisiðnaði og að slíkar sýningar ættu
upp frá því að verða á 10 ára fresti. Hún
hvetur síðan fólk um landið að hefja
undirbúning, meðal annars með því að
HUGUROGHÖND 25