Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Page 31

ásgrímur angantýsson
Um stílfærslu og skyld orðaraðartilbrigði
í íslensku og færeysku
1. Inngangur
Stílfærsla kemur fyrir bæði í aðal- og aukasetningum í íslensku og fær-
eysku, ekki síst í ritmáli, en þetta orðaraðartilbrigði virðist horfið í nor-
rænu meginlandsmálunum. Markmiðið með þessari grein er að sýna hvað
er líkt og ólíkt með stílfærslu og skyldum orðaraðartilbrigðum í mismun-
andi tegundum aukasetninga í frændtungunum tveimur og setja niður -
stöðurnar í samhengi við kenningar um að stílfærsla og leppinnskot teng-
ist gátun hljóðkerfislegra þátta (Holmberg 2000). Til grundvallar liggja
gögn úr doktorsrannsókn höfundar (Ásgrímur Angantýsson 2011) ásamt
niðurstöðum úr rannsóknunum „Tilbrigði í íslenskri setningagerð“ (sjá
Höskuld Þráinsson, Ásgrím Angantýsson og Einar Frey Sigurðsson (ritstj.)
2013 og síðari bindi af því riti sem þar er vísað til) og „Tilbrigði í færeyskri
setningagerð“ (sjá lýsingu hjá Höskuldi Þráinssyni, væntanl.).1
Maling (1980) færði fyrst rök fyrir því að stílfærsla væri bundin við
setningar með frumlagseyðu og benti á að hún væri algengari í aukasetn-
ingum en aðalsetningum. Í (1)–(3) má sjá dæmi um stílfærslu og samspil
hennar við svonefnt leppinnskot í íslensku (þ.e. þann kost að skjóta
merkingarlausa leppnum það inn í setningar af svipuðu tagi):
(1) a. Þetta er mál sem ___ hefur verið rætt um.
b. Þetta er mál sem rætt hefur verið ___ um.
c. *Þetta er mál sem það hefur verið rætt um.
(2) a. ?Ég held að ___ hafi verið rætt um málið á fundinum.
b. Ég held að rætt hafi verið ___ um málið á fundinum.
c. Ég held að það hafi verið rætt um málið á fundinum.
Íslenskt mál 36 (2014), 31–53. © 2014 Íslenska málfræðifélagið, Reykjavík.
1 Höskuldi Þráinssyni ritstjóra, tveimur ónafngreindum ritrýnum Íslensks máls og
yfirlesurum Frændafundar 8 þakka ég gagnlegar athugasemdir. Greinin er byggð á doktors-
rannsókn minni frá 2011 en hún var styrkt af Eimskipafélagssjóði Háskóla Íslands.
Færeysku gögnunum var safnað með stuðningi ScanDiaSyn (Scandinavian Dialect Syntax)
og NORMS (Nordic Center of Excellence in Microcomparative Syntax). Þessum aðilum
og því fólki sem nefnt er í formála doktorsritgerðarinnar færi ég ítrekaðar þakkir.