Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Blaðsíða 67

Þetta rímar vel við þær vísbendingar sem vesturfarabréf og viðtöl gefa
og raktar voru hér að framan. Mikill munur virðist því vera á tíðni blönd -
uðu setninga gerðar innar í vesturíslensku og íslensku á Íslandi alla tíð,
hvernig sem á að skýra það. Vitað er að megin hluti vestur fara kom úr Þing -
eyjar- og Múlasýslum, eins og stór hluti dæm anna í bréfa safninu. Hugsan -
legt er að blandaða setningagerðin hafi verið út breidd ari í þeim landshluta
en annars staðar á landinu, eins og verk rithöfunda frá þessu land svæði gætu
bent til, og sterk staða hennar vestanhafs allt frá upphafi skýrist af því.
Hæpið er að neikvætt viðhorf til blönduðu setningagerðarinnar sem
virð ist hafa ríkt á Íslandi þegar kom fram á 20. öld eins og nefnt er hér að
framan, sjá einnig 2.5, hafi náð til Vestur heims. Hins vegar er ekki hægt
að útiloka að áhrif frá ensku hafi skipt máli. Þótt setningagerðin eigi sér
ekki beina hliðstæðu í ensku er rétt að hafa í huga að ensku sagnirnar seem
og appear, sem samsvara að talsverðu leyti sýnast og virðast, taka með sér
nafnhátt með to:
(38)a. She seems/appears to be rich. ‘Hún sýnist/virðist að vera rík.’
b. *She seems/appears be rich. ‘Hún sýnist/virðist vera rík. ’
c. She seems/appears rich. ‘Hún sýnist/virðist rík.’
Það er rétt að leggja áherslu á að engar líkur eru á að blandaða setninga-
gerðin sé komin úr ensku – hún er farin að tíðkast í íslensku löngu fyrir
tíma vesturferða og eng inn vafi á að vesturfarar tóku hana með sér. Á
hinn bóginn er ekki ótrúlegt að teng ing við seem og appear hafi orðið til
þess að styrkja hana í sessi vestanhafs.
2.5 Hnignun og dauði blönduðu setningagerðarinnar
Munur á vesturíslensku og íslensku á Íslandi og tilkoma Heimskringlu og
Lögbergs dugir samt ekki til að skýra hinn snögga uppgang blönduðu setn-
ingagerðarinnar um 1890. Íslensk blöð höfðu verið gefin út vestanhafs
áður (að vísu er aðeins Leifur á Tíma rit.is) og þótt meginhluti dæma frá
síðasta áratug nítjándu aldar sé úr vestur ís lensk um blöðum fjölgar dæm -
um í blöðum gefnum út á Íslandi líka nær fimmfalt á þess um áratug frá
næsta áratug á undan. Heildartextamagnið á Tímarit.is áratuginn 1890–
1899 er ekki nema u.þ.b. tvöfalt meira en áratuginn á undan þannig að það
skýrir ekki þennan mun.15
Setningarugl? 67
15 Tölur um heildartextamagn liggja ekki fyrir, en þetta er áætlað út frá samanlagðri
tíðni 25 algengustu orða málsins á hverjum áratug.