Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Blaðsíða 169

Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Blaðsíða 169
felldu mállýskusvæði þar sem fólk á auðvelt með að skilja næstu nágranna sína jafnvel þótt það gildi ekki um þá sem búa hver á sínum jaðri svæðisins, vega ýmsir ytri þættir þungt við að ákvarða mörk milli tungumála og þau fylgja ekki endilega eðlilegum mállýskumörkum (isoglosses). Í síðara tilvikinu er talað um „Ausbau“ og í greininni eru rakin mörg og ólík dæmi um að mörk milli tungumála við slíkar aðstæður séu veik og því oft breytingum undirorpin. Þannig geti mállýskur fengið stöðu tungumáls vegna landfræðilegrar fjarlægðar (t.d. Afrikaans sem að uppruna er hollensk mállýska) og/eða breyttra ytri aðstæðna (t.d. norska eftir að Noregur fékk sjálfstæði), tiltekin mállýska getur „flust“ milli tungumála án þess að hún breytist mikið sjálf (t.d. skánska frá dönsku til sænsku) og mál geta smám saman tapað stöðu sinni sem slík þannig að farið sé að líta á þau sem mállýskur annars máls eða staðbundin málbrigði (t.d. lágþýska og katalónska á frankó tíman - um). Þetta er forvitnilegt yfirlit yfir þær flóknu og margbreytilegu aðstæður sem skapast í tengslum máls og samfélags. Greinarnar í öðrum hluta fjalla um málvistfræði frá evrópsku sjónarhorni. Þar er gerð grein fyrir aðstæðum á þremur ólíkum málsvæðum eða tímabilum. Sú fyrsta fjallar um sambúð tungumála á Íberíuskaganum (höf.: Joan A. Argenter), þ.e.a.s. á Spáni og í Portúgal. Þar eru nú fimm tungumál sem njóta opinberrar viðurkenningar sem slík. Tvö þeirra, spænska og portúgalska, eru opinber mál hvort í sínu ríki og hin þrjú – katalónska, galisíska og baskneska – eru opinber- lega viðurkennd á afmörkuðum svæðum innan Spánar. Fjögur fyrrnefndu málin eru náskyld rómönsk mál sem eiga sér mislanga hefð sem ritmál og eru því dæmi- gerð „Ausbau“-mál svo vísað sé til greinar Trudgills en katalónska er einmitt eitt þeirra mála sem hann fjallar um. Baskneska er aftur á móti alls óskyld nágranna- málunum og vegna þess hversu hún er ólík þeim m.t.t. málkerfis og orðaforða er staða hennar sem sérstaks máls óumdeild enda er hún klassískt dæmi um mál - mörk í krafti formlegrar fjarlægðar (Abstand) frá nærliggjandi málum. Höfundur gerir grein fyrir málaðstæðum á svæðinu, einkum innbyrðis tengslum og stöðu málanna, setur þær í sögulegt samhengi og skoðar þær í ljósi kenninga Haugens. Í næstu grein fjallar Gro-Renée Rambø um þróun norrænu meginlandsmálanna á síðmiðöldum og samband þeirra við lágþýsku með hliðsjón af sögulegri félags- málfræði eða málvistfræði. Sem kunnugt er urðu róttækar breytingar á orðaforða og málkerfi þessara mála á umræddu tímabili og þær hafa oftast verið raktar til mikilla áhrifa frá lágþýsku. Rannsóknir á lágþýskum áhrifum á norræn mál eiga sér langa sögu og á síðari árum hefur áhugi á að kanna þetta skeiði í sögu málanna verið endurvakinn. Þar hafa málfræðingar beitt nýjum aðferðum og nýrri þekk- ingu á sambúð mála eða mállýskna almennt til þess að varpa skýrara ljósi á mál - þróunina og auka skilning á henni. Áhersla höfundar er á ytri aðstæður málþró- unarinnar og hún horfir einkum til málnotenda, bæði einstaklinga og hópa, og til innri og ytri fjölbreytileika á svæðinu. Niðurstöður hennar eigin rannsókna hafa sýnt að fjöldi Þjóðverja og staða þeirra gagnvart nærsamfélaginu hafi verið tals- vert breytileg frá einum stað til annars. Þjóðverjar voru t.d. hlutfallslega margir í Ritfregnir 169
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182

x

Íslenskt mál og almenn málfræði

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslenskt mál og almenn málfræði
https://timarit.is/publication/832

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.