Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Side 169

Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Side 169
felldu mállýskusvæði þar sem fólk á auðvelt með að skilja næstu nágranna sína jafnvel þótt það gildi ekki um þá sem búa hver á sínum jaðri svæðisins, vega ýmsir ytri þættir þungt við að ákvarða mörk milli tungumála og þau fylgja ekki endilega eðlilegum mállýskumörkum (isoglosses). Í síðara tilvikinu er talað um „Ausbau“ og í greininni eru rakin mörg og ólík dæmi um að mörk milli tungumála við slíkar aðstæður séu veik og því oft breytingum undirorpin. Þannig geti mállýskur fengið stöðu tungumáls vegna landfræðilegrar fjarlægðar (t.d. Afrikaans sem að uppruna er hollensk mállýska) og/eða breyttra ytri aðstæðna (t.d. norska eftir að Noregur fékk sjálfstæði), tiltekin mállýska getur „flust“ milli tungumála án þess að hún breytist mikið sjálf (t.d. skánska frá dönsku til sænsku) og mál geta smám saman tapað stöðu sinni sem slík þannig að farið sé að líta á þau sem mállýskur annars máls eða staðbundin málbrigði (t.d. lágþýska og katalónska á frankó tíman - um). Þetta er forvitnilegt yfirlit yfir þær flóknu og margbreytilegu aðstæður sem skapast í tengslum máls og samfélags. Greinarnar í öðrum hluta fjalla um málvistfræði frá evrópsku sjónarhorni. Þar er gerð grein fyrir aðstæðum á þremur ólíkum málsvæðum eða tímabilum. Sú fyrsta fjallar um sambúð tungumála á Íberíuskaganum (höf.: Joan A. Argenter), þ.e.a.s. á Spáni og í Portúgal. Þar eru nú fimm tungumál sem njóta opinberrar viðurkenningar sem slík. Tvö þeirra, spænska og portúgalska, eru opinber mál hvort í sínu ríki og hin þrjú – katalónska, galisíska og baskneska – eru opinber- lega viðurkennd á afmörkuðum svæðum innan Spánar. Fjögur fyrrnefndu málin eru náskyld rómönsk mál sem eiga sér mislanga hefð sem ritmál og eru því dæmi- gerð „Ausbau“-mál svo vísað sé til greinar Trudgills en katalónska er einmitt eitt þeirra mála sem hann fjallar um. Baskneska er aftur á móti alls óskyld nágranna- málunum og vegna þess hversu hún er ólík þeim m.t.t. málkerfis og orðaforða er staða hennar sem sérstaks máls óumdeild enda er hún klassískt dæmi um mál - mörk í krafti formlegrar fjarlægðar (Abstand) frá nærliggjandi málum. Höfundur gerir grein fyrir málaðstæðum á svæðinu, einkum innbyrðis tengslum og stöðu málanna, setur þær í sögulegt samhengi og skoðar þær í ljósi kenninga Haugens. Í næstu grein fjallar Gro-Renée Rambø um þróun norrænu meginlandsmálanna á síðmiðöldum og samband þeirra við lágþýsku með hliðsjón af sögulegri félags- málfræði eða málvistfræði. Sem kunnugt er urðu róttækar breytingar á orðaforða og málkerfi þessara mála á umræddu tímabili og þær hafa oftast verið raktar til mikilla áhrifa frá lágþýsku. Rannsóknir á lágþýskum áhrifum á norræn mál eiga sér langa sögu og á síðari árum hefur áhugi á að kanna þetta skeiði í sögu málanna verið endurvakinn. Þar hafa málfræðingar beitt nýjum aðferðum og nýrri þekk- ingu á sambúð mála eða mállýskna almennt til þess að varpa skýrara ljósi á mál - þróunina og auka skilning á henni. Áhersla höfundar er á ytri aðstæður málþró- unarinnar og hún horfir einkum til málnotenda, bæði einstaklinga og hópa, og til innri og ytri fjölbreytileika á svæðinu. Niðurstöður hennar eigin rannsókna hafa sýnt að fjöldi Þjóðverja og staða þeirra gagnvart nærsamfélaginu hafi verið tals- vert breytileg frá einum stað til annars. Þjóðverjar voru t.d. hlutfallslega margir í Ritfregnir 169
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182

x

Íslenskt mál og almenn málfræði

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Íslenskt mál og almenn málfræði
https://timarit.is/publication/832

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.