Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Side 72

geta sýnast og virðast í nútímamáli tekið ótengda frumlagslausa nafnhátt-
arsetningu eins og (46c) — en ekki tengda, eins og (46d):18
(46)a. Mér sýnist/virðist [að hún sé rík].
b. Mér sýnist/virðist [hún vera rík].
c. Hún sýnist/virðist [vera rík].
d. *Hún sýnist/virðist [að vera rík].
Þegar þessar sagnir taka með sér frumlagslausa nafnháttar setningu hafa
þær ekkert um merk ingu eða fall frumlags síns að segja;19 það er umsögn
nafn háttar setningarinnar sem þær taka með sér sem ákvarðar hvort -
tveggja. Þetta sést vel í (47):
(47)a. Hún virðist vera rík. — Hún er rík.
b. Hana virðist vanta peninga. — Hana vantar peninga.
c. Henni virðist vera kalt. — Henni er kalt.
d. Hennar virðist vera saknað. — Hennar er saknað.
Hér stendur frumlagið aðalsetningarinnar í sjálfgefnu frumlagsfalli, nefni -
falli, í (47a). En í (47b) stendur það í þolfalli vegna þess að sögn nafnhátt-
arsetningarinnar, vanta, tekur þol falls frum lag. Í (47c) er frumlagið í þágu-
falli vegna þess að umsögnin vera kalt í aukasetningunni tekur þágufalls-
frumlag; og í (47d) er frumlagið í eignarfalli vegna þess að þolmyndin vera
saknað tekur eignarfallsfrumlag.
Sagnir sem svona haga sér eru nefndar lyftingarsagnir (e. raising verbs)
og sagðar taka með sér lyftingarnafnhætti (e. raising infinitives) (sjá t.d.
Höskuld Þráins son 2005:428–431; 2007:440–443). Með því er átt við
það að sagnirnar hafa ekkert röklegt frumlag (þ.e. úthluta engu merking-
arhlutverki til frumlagssætisins) og oft er eins og frumlagi þeirra sé „lyft“
úr aukasetningu:
(48)a. ___ virðist [hún vera rík].
b. Húni virðist [ti vera rík].
Hér er frumlagssæti aðalsetningarinnar tómt í grunngerð (48a) og því er
hægt að „lyfta“ frum lagi aukasetningarinnar upp í það í (48b). Frumlagið
Eiríkur Rögnvaldsson72
18 (6d) er stjörnumerkt vegna þess að slíkar setningar eru ótækar í nútímamáli.
Áþekkar setningar voru hins vegar tækar í eldra máli en voru þá annars eðlis, eins og lýst
er í 3.3.
19 Þegar þessar sagnir taka með sér að-setningu með frumlagi hafa þær þágufallsfrum-
lag sem upprunnið er í móðursetningunni.