Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Page 108

Fyrr á tímum lærði fólk mikið af hefðbundnum ljóðum og vísum utan
að og það hefur áreiðan lega átt mikinn þátt í viðhaldi brageyrans. Slíkur
lærdómur hefur hins vegar ekki átt upp á pallborðið í skólum undan-
farna áratugi. Það er kannski helst í leikskólum sem krakkar læra vísur
og texta, en þá er undir hælinn lagt hvort þar er einhver regluleg stuðla-
setning eða ekki. Í því sambandi má t.d. bera saman hina hefðbundnu
gerð textans um Gamla Nóa og eina þeirra sem nú er algeng á leikskól-
um (stuðlasetning sýnd eins og áður með feitu letri þar sem hennar
verður vart):
Hefðbundinn texti: Yngri texti:
Gamli Nói, Gamli Nói Gamli Nói, Gamli Nói,
guðhræddur og vís. keyrir brunabíl.
Mikilsháttar maður Hann kann ekki að sprauta,
mörgum velviljaður gerir alla blauta
o.s.frv. o.s.frv.
Hér fer stuðlasetningin öll úr skorðum í yngri gerðinni um leið og hinu
hefðbundna upphafi sleppir. Það stuðlar því lítið að viðhaldi brageyrans
að læra þessa gerð.
En hvernig sem á brageyranu stendur er ljóst að sá sem hefur brageyra
og hreinan kv -framburð (eins og ég hef sjálfur) heyrir t.d. þá stuðlasetn-
ingu í vísubroti Sigurðar Breiðfjörð sem sýnd er í (11a) og enga aðra
(stuðlar og höfuðstafir auðkenndir á sama hátt og áður, sbr. líka Höskuld
Þráinsson 1981:113):
(11) a. Sólin klár á hveli heiða [kh] [kh]
hvarma gljár við baugunum. [kh]
Af öðrum kveðskap Sigurðar má hins vegar ráða að hann stuðlar hv- á
móti h- og hefur því aðeins skynjað stuðlana eins og sýnt er í (11b) (og k í
klár hefur ekki verið stuðull í hans máli eins og í mínu því þá væri hér um
ofstuðlun að ræða):21
(11) b. Sólin klár á hveli heiða [x] [h]
hvarma gljár við baugunum. [x]
Höskuldur Þráinsson108
21 Eysteinn Sigurðsson (1986) og Gunnar Ólafur Hansson (2013) ræða líka um vitnis-
burð hugsanlegrar ofstuðlunar í tilvikum af þessu tagi. — Ath. að hér skiptir ekki máli
hvort Sigurður hefur haft [xv]- eða [xw]-afbrigði af hv-framburði, en hann hefur líklega
ekki haft ókringda afbrigðið [x] því það virðist nú einkum bundið við austanvert Suðurland
(t.d. Rangárvallasýslu) en önnur afbrigði hv-framburðar má finna víðar.