Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Blaðsíða 30

ákveðinn atburður hafi verið í gangi á tilvísunartímanum heldur að hon -
um hafi þá verið nýlokið:
(50)a. Jón var að borða kleinuhring (núna rétt í þessu).
b. Barnið var að teikna mynd (rétt áður en þú komst).
c. María var að hlaupa til Dalvíkur (— hún nennir ekki aftur).
Rétt eins og athafnasagnir ganga árangurssagnir vel í framvinduhorfi,
enda lýsa þær atburðum sem taka tíma, og lýsa ákveðinni þróun eða fram-
vindu atburðar. Að auki hefur atburðurinn ákveðinn lokapunkt, ólíkt at -
höfnum, sem samræmist framvinduhorfinu ágætlega því um er að ræða
atburð sem þróast þar til lokatakmarki er náð.
Lítum nú á afrekasagnir sem hegða sér nokkuð ólíkt öðrum atburðar-
sögnum.
2.3.3 Notkun vera að með afrekasögnum
Afrekasagnir eru vanalega ekki taldar geta staðið í framvinduhorfi. Ástæð -
an er sú að flestar afrekasagnir eru augabragðssagnir og tími kringum -
stæðna getur því ekki innihaldið tilvísunartíma. Þegar afrekasagnir standa
með vera að verður til nokkurs konar hliðraður tilvísunartími þar sem
tími kringumstæðna er annaðhvort rétt á undan eða rétt á eftir tilvísunar-
tímanum. Því má segja að vera að + nh. gefi merkingu nálægrar fram tíðar
eða nálægrar þátíðar með afrekasögnum.19 Eftirfarandi setningar eru frá
Höskuldi Þráinssyni (2001:248):
(51) a. Barnið var (alveg) að detta þegar ég greip í það.
(Atburður alveg að fara að gerast.)
b. Ég var rétt að loka bókinni þegar hún kom.
(Atburður var rétt að gerast, nýskeður.)
Það er athyglisvert að (51a) skuli þýða að eitthvað sé að fara að gerast en
(51b) að eitthvað hafi verið að gerast. Einn möguleiki væri sá að þegar
sögnin vera er í nútíð komi tími kringumstæðna strax í kjölfar tilvísunar-
tímans en þegar sögnin er í þátíð komi hann rétt á undan tilvísunartíman-
um. Einnig gætu atviksorðin alveg og rétt haft áhrif á merkinguna enda
Kristín M. Jóhannsdóttir30
19 Afrekasagnir ganga líka ágætlega með vera að þegar um endurtekna atburði er að
ræða eins og í hann er alltaf að detta. Hér er hins vegar ekki lengur um eitt afmarkað afrek
að ræða heldur síendurtekin „afrek“. Þá höfum við í raun annars konar fyrirbæri því hann
dettur alltaf er vanasetning og það er sá vani sem er í framvinduhorfi. Sjá frekari umfjöllun
um svipuð dæmi í kafla 3.4.