Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Blaðsíða 164

Vissulega verða norsk áhrif ekki útilokuð þegar dæmin í Reykjahólabók eru
skoð uð og metin. Útgefandi Reykjahólabókar, Agnete Loth, kvað m.a.s. svo fast
að orði að þýðandinn, hafi hann verið Björn Þorleifsson, hafi e.t.v. „under sit
Bergensophold — fået lyst til at lave en slags norsk-efterlignende islandsk“ (Loth
1969:XL, ívitnað í doktorsritgerðinni á bls. 61). En einmitt þessar orðmyndir
finnst mér mun sennilegri merki um áhrif frá hinum miðlágþýska frumtexta.
Því má bæta við hér, eins og svolitlum eftirþanka, að eins og oftar nefnir
Katrín líka aðra hugsanlega skýringu á notkun ósamandreginna mynda eins og
þessara sem hér voru nefndar. Hún hafði áður (bls. 541–542) viðrað þá skoðun að
óþægilegur samhljómur eða árekstur við ýmsar beygingarmyndir nafnorðsins
eign „kynni að hafa átt þátt í því að óbeygt eigin var tekið fram yfir beygða mynd“
(bls. 554), þ.e. til dæmis „hjá sínum eigin“ fremur en „hjá sínum eignum“. Hún
spinnur þann þráð áfram hér og segir eftirfarandi um hugsanlega aðra skýringu á
ósamandregnum orðmyndum eins og eiginar (bækur) og eiginum (konum) (bls.
554):
Önnur leið til að forðast slíkan samhljóm var að nota mynd með ósaman -
dregnum stofni. Hvorug skýringin hér, norsk áhrif og samhljómsflótti, þarf
að útiloka hina; þetta kann að hafa unnið saman. Menn hafa getað heyrt
norsk dæmi um ósamandregnar myndir og þær eru svo teknar upp af því að
þær henta til að koma í veg fyrir óþægilegan samhljóm.
Þó að ég sé ekki trúaður á seinni skýringuna, og reyndar líka efins um þá fyrri,
finnst mér sú aðferð sem Katrín notar, að vera opin fyrir öllum möguleikum, vera
bæði skemmtileg og örvandi — a.m.k. fyrir lesanda sem er tilbúinn til að mynda
sér eigin skoðun hjálparlaust.
5.3 Orðmyndin hvorkirt (eða hvorkert)
Á bls. 112 og áfram er fjallað um orðmyndina hvorkirt eða hvorkert sem kemur
fyrir seint á 16. öld og á 17. öld. Katrín ræðir (bls. 154) hugsanleg norsk áhrif, enda
eru dæmi til um hwarkit og önnur lík dæmi í norsku frá 14. og 15. öld. Hún færir
rök að því að þótt ekki sé hægt að úti loka norsk áhrif þá séu þau ekki mjög senni-
leg. Ég get vel skrifað undir það. Katrín ræðir síðan hugsanleg dönsk áhrif. Dæmi
eru til um da. hwerckedt, hwerket, hwærgith í dönsk um rit um frá fyrri hluta 15.
aldar og fram á fjórða áratug 16. aldar (bls. 154–155). Þar er þó ekki r í lok orðsins
eða orðmyndanna eins og í þeim íslensku, og Katrín telur að varð andi þær hljóti
„[á]hrif frá myndinni ekkirt/ekkert (og/eða frá myndum á borð við (eitt)hvert,
nokkurt) […] því að hafa komið við sögu.“ Síðan segir hún (bls. 155):
En það útilokar samt ekki dönsk áhrif. Myndin hvorkirt/hvorkert kann að
hafa komið upp fyrir tvenns konar áhrif, innlend og erlend. Óháð, hliðstæð
þróun í dönsku og íslensku er samt alveg jafn líkleg.
Veturliði Óskarsson164