Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Blaðsíða 198

Þó hefur lengi verið vitað að þetta er ekki svona einfalt. Í nýlegri handbók um
setningafræði eru t.d. gefin eftirfarandi dæmi til að sýna þetta (Höskuldur
Þráinsson 2005:49–50):
(2) a. Rauði bíllinn sást vel á dökka slitlaginu.
b. Rauður bíllinn sást vel á dökku slitlaginu.
(3) Kristín hrukkaði ??háa / hátt ennið og hugsaði sig vel um.
Í (2) eru nafnorðin ákveðin í báðum tilvikum. Þar er samt annaðhvort hægt að
hafa lýsingarorðin veik (a-gerðin) eða sterk (b-gerðin) en merkingarmunurinn er
augljós. Í (3) er nafnorðið ennið ákveðið en samt er mun eðlilegra að hafa lýsing-
arorðið sterkt en veikt.
Í doktorsritgerð sinni fer Alexander Pfaff m.a. ofan í saumana á samspili
lýsingarorða og nafnorða, einkum í dæmum þar sem nafnliðurinn er ákveðinn.
Þar er hann ekki bara að skoða áhrif ákveðninnar (og merkingarinnar) á beygingu
lýsingarorðanna heldur líka að skoða stöðu lýsingarorða og annarra ákvæðisorða
í nafnliðnum (í víðustu merkingu). Þar koma m.a. við sögu dæmi eins og þessi:
(4) a. rauði bíllinn / bölvaður bíllinn
b. hinar sjö frjálsu listir / rauðu bílarnir fimm
c. rauði bíllinn / leikarinn frægi
Í (4a) er lýsingarorðið veikt í fyrra dæminu en sterkt í því síðara þótt nafnorðið
sé ákveðið í báðum tilvikum. Í (4b) fer töluorðið á undan nafnorðinu í nafn -
liðnum í fyrra dæminu en á eftir því í síðara dæminu. Í (4c) fer lýsingarorðið á
undan ákveðnu nafnorði í fyrra dæminu en á eftir ákveðnu nafnorði í síðara dæm-
inu. Hvernig er hægt að gera grein fyrir þessu og skýra merkingartilbrigðin sem
þarna koma fram?
Málið er þó enn flóknara en þetta eins og m.a. kemur í ljós ef eignarfornöfn
eða eignarfallseinkunnir og töluorð blandast inn í. Hér eru nokkur dæmi úr rit-
gerðinni:
(5) a. bílarnir mínir þrír / þessir þrír bílar mínir
b. nýi bíllinn minn / bíllinn minn nýi
c. tengdamóðir mín sáluga / *tengdamóðir sáluga
d. frægu bækurnar mínar þrjár / þrjár frægar bækur mínar
e. þínar fjórar frægu kenningar
Sumt af þessu er rætt í fyrri skrifum um íslenska nafnliðinn (nafnliðinn
íslenska?), einkum í skrifum Friðriks Magnússonar (1984) og Halldórs Ármanns
Sigurðssonar (1993, 2006; sjá líka Höskuld Þráinsson 2005:206 o.áfr., 2007:100
o.áfr. og í rit sem þar er vísað til), en í þessari ritgerð er kafað mun dýpra í þetta
efni en áður hefur verið gert.
Alexander (já, hann hefur líka verið tíður gestur hér og þar með er ótækt
annað en nota skírnarnafn hans í þessari umfjöllun) stundaði á sínum tíma nám í
Ritfregnir198