Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Blaðsíða 73

Í dæmi (10a) getur hljóðfulltrúi Y ráðist af því hver rótin er og hljóð -
fulltrúi rótarinnar getur ráðist af því hvaða þætti Y ber. Þannig geta víxl
milli hljóðfulltrúa rótar eins og í góður−betri í stigbeygingu lýsingarorða
ráðist af þáttum sem tengjast miðstigi og eru bornir fram í næsta mynd-
ani til hægri við rótina. Í dæmi (10b) sjá rótin og X hvort annað og X-Y
sömuleiðis en rót og Y geta ekki ráðið myndbrigðum hvort á öðru. Sam -
kvæmt svona kenningu getur því línulega næsta myndan á hvorri hlið
sem er haft áhrif á hljóðfulltrúa X en engin myndbrigði eru leyfð í gegn-
um myndan sem stendur í veginum. Myndbrigði nafnorðsviðskeytisins
n geta t.d. ráðist af rótinni sem þau standa með á vinstri hlið eða beyg-
ingarþáttum á hægri hlið eins og sjá má af víxlum -and/-end í orðum eins
og leikandi og seljandi, en hljóðfulltrúi þessa nafnorðsviðskeytis er -end í
fleirtölu.
(11) nf. et. leik-and-i
nf. ft. leik-end-ur
Í orðum af þessu tagi kemur aftur á móti ekki til greina að hljóðfulltrúi
rótarinnar ráðist af beygingunni eða að hljóðfulltrúi beygingarinnar ráðist
af rótinni. Samleguhamlan bannar slíkt vegna þess að -and/-end kemur á
milli. Ef spádómar þessarar hömlu eru sannir þá er eftirsóknarvert ef þeir
eru afleiðing af hugmyndum okkar um skipulag málkunnáttunnar frekar
en tilviljun og þess vegna eru skilyrði eins og í (9) gagnleg. Þessi skilyrði
skýra samleguhömluna og ef verulegur fjöldi dæma í íslensku samræmist
hömlunni án undantekninga þá renna dæmin stoðum undir kenninguna.
3. Íslensk nafnorðabeyging
Í kerfinu sem var sett fram í síðasta kafla getur beyging sem er tengd við
ákveðna rót aðeins komið fram ef beygingin er límd við rótina. Sam legu -
hamlan spáir því þar með að til séu fjölmörg vel skilgreind tilvik í íslenskri
nafnorðabeygingu þar sem rótarskilyrt beyging er útilokuð. Þetta er áhuga -
vert í ljósi þess að nafnorðabeyging einkennist við fyrstu sýn af mynstr-
um þar sem leggja þarf á minnið hvaða ending er notuð með hvaða rót.
Ýmis dæmi eru um að hljóðfulltrúi beygingarinnar sé skilyrtur af rót-
inni. Sterka þágufallsendingin sem er vanalega -i í orðum eins og land er
Samleguhamlan í beygingu íslenskra nafnorða 73
targets outer nodes successively“ (bls. 42) og „[…] a morpheme can show contextual allo-
morphy determined by another morpheme only when these two pieces are linearly adja-
cent to one another“ (bls. 15).