Bændablaðið - 04.06.2020, Qupperneq 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 4. júní 202050
Bændur á Íslandi líta nú væntan­
lega flestir á gula slikju á túnum
sínum, vegna túnfífla, sóleyja og
álíka illgresis, sem merki um að
það sé tímabært að endurrækta
túnin og líklega fyrir alllöngu.
Það að vera með heilt stykki eða
jafnvel mörg stykki eingöngu með
túnfíflum þekkist því varla hér á
landi, a.m.k. ekki vegna ræktun­
arákvörðunar, en það gæti breyst
á næstunni.
Túnfíflar, sem áður var fyrst
og fremst litið á sem illgresi, eru
nefnilega efniviður í heilsubætandi
afurðir og ef þeir eru sérstaklega
ræktaðir til slíks brúks þá geta þeir
verið góð söluvara! Það gæti því vel
verið að „illgresisræktun“ gæti orðið
nýjasta nýsköpunin í landbúnaði hér
á landi, en þegar er ágæt reynsla af
m.a. túnfíflaræktun í Danmörku. Þá
hefur ræktun á hreinum rauðsmára í
Danmörku einnig náð góðri fótfestu
en þó svo að hann sé oftast nýttur
sem fóður fyrir búfé, þá hentar hann
einnig vel til heilsuvörugerðar.
Nýting túnfífla
Túnfífill og aðrar íslenskar jurtir
hafa verið nýttar til matargerðar og
lækninga í hundruð ára en líklega er
notkun og nýting á túnfíflum frekar
óalgeng hér á landi í dag. Hér áður
fyrr var seyði af rótum túnfífils notað
við lifrarveiki og gallstíflum og
blöðin, sem kallast hrafnablöðkur,
nýtt gegn harðlífi sem og voru sögð
þvaglosandi, svo dæmi sé tekið.
Með einfaldri leit á veraldar­
vefnum má finna margs konar til­
lögur að nýtingu túnfífils eins og
að nýta hrafnablöðkurnar í salat
eða til pestógerðar, blómstönglana
í salat og margar aðrar hugmyndir
að nýtingu má finna. Í Danmörku
byggist þó ræktun á túnfíflum á því
að framleiða seyði sem sagt er að
bæti meltingu og hafi ýmis önnur
bætandi áhrif, m.a. á gigt.
Rannsóknir staðfesta áhrifin
Það eru til margar frásagnir af heilsu­
bætandi áhrifum af hinum og þessum
afurðum en oft vantar rannsóknir til
þess að styðja við fullyrðingarnar
um þessi áhrif. Árið 2012 voru
birtar í Danmörku rannsóknaniður­
stöður um jákvæð áhrif neyslu rauð­
smáraþykknis á heilsu kvenna á
breytingaskeiði. Rauðsmáraþykknið
inniheldur nefnilega efni sem líkist
vakanum estrógeni og hjálpar þetta
efni úr rauðsmáranum við að draga
úr áhrifum svokallaðara hitasveiflna
sem oft fylgja breytingaskeiðinu. Þá
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Nú eru miklar annir hjá
garðplöntuframleiðendum.
Veturinn er svo sem enginn
hvíldartími hjá þeim, sáning
og uppeldi ungplantna á sér
stað í febrúar og fram í apríl
og þá tekur við framhalds­
ræktun þeirra og undirbún­
ingsvinna fyrir vorið sem
er sannkallaður annatími,
bæði hjá fram leiðendum og
eins hinum almenna garð­
eiganda.
Sumarblómin eru komin
í sölu og sömuleiðis allar
fjölæru plönturnar, trén og
runnarnir sem hafa verið í
ræktun bæði í gróðurhúsum og
á skýldum stöðum utanhúss.
Þegar líður að hausti tekur svo
við vetrarfrágangur plantna og
viðhaldsvinna af ýmsu tagi.
Garðplöntur þurfa langan
ræktunartíma
Sumar tegundir hafa verið mörg
ár í ræktun þegar þær teljast loks
tilbúnar til gróðursetningar í
garða. Ekki er óalgengt að ræktun
skrautrunna frá fræi eða græðlingi
til fullbúinnar plöntu taki 3–4 ár,
með tilheyrandi umhirðu og eft­
irliti. Stálpaðar trjáplöntur getur
þurft að fóstra í gróðrarstöð tals­
vert lengur. Nýliðinn vetur var
víða snjóþungur og hélt framleið­
endum við efnið. Tré og runnar
lentu undir miklu snjófargi sums
staðar með þeim afleiðingum
að talsverð afföll urðu í ræktun­
inni. En okkar góðu garðyrkju­
fræðingar kunna sitt fag og bjóða
nú fallegar plöntur á sölustöðum
sínum.
Framleiðsluferlið getur
verið flókið
Til að ná árangri í jafn fjölbreyttri
ræktun og garðplöntuframleiðsla
er þarf framleiðandi að nota
margar aðferðir við fjölgun.
Sáning er vissulega algeng,
en það getur verið krefjandi
að tileinka sér allar þær ólíku
sáningaraðferðir sem notast þarf
við. Velja þarf fræ af réttum
yrkjum, safna því á réttum tíma
og geyma það við sérstakar
aðstæður sem geta verið mjög
ólíkar milli tegunda. Sumt fræ,
ekki síst trjáfræ, þarf sérstaka
hitameðhöndlun, eða öllu heldur
kuldameðhöndlun, til að vekja
það af frædvalanum og fá fram
jafna og góða spírun.
Fjölgun með græðlingum
krefst líka sérþekkingar, ekki
er eins farið með allar tegundir.
Sumum tegundum trjáa og runna
er fjölgað með vetrargræðlingum,
öðrum með græðlingum sem
teknir eru þegar plönturnar eru
komnar í fullan vöxt að sumri.
Nefna má aðrar aðferðir við
fjölgun eins og ágræðslu, sem
þarf í sumum tilvikum að notast
við til að kalla fram þá eiginleika
sem óskað er eftir varðandi útlit
og aldinþroska. Ágræðsla er
ævagömul list sem er ekki síst
notuð við fjölgun ávaxtatrjáa.
Öll þessi atriði hafa íslenskir
garðplöntufræðingar tileinkað sér.
Kennsla í ræktun garð- og
skógarplantna
Á Reykjum í Ölfusi er miðstöð
garðyrkjukennslu á Íslandi. Þar
er ma. starfrækt námsbraut í
ræktun garð­ og skógarplantna,
þar sem farið er í alla þætti
framleiðslu sumarblóma,
fjölærra blóma, garðarunna,
trjáa og skógarplantna. Námið
hefur mjög mikið hagnýtt
gildi, útskrifaðir nemendur eru
eftirsóttir starfsmenn í öllum
geirum garðyrkjuframleiðslunnar.
Umhverfismennt og almenn
virðing fyrir náttúru, ræktun
og skógi er áhersluatriði í allri
kennslu á Reykjum.
Óhætt er að hvetja alla þá
sem áhuga hafa á slíkri ræktun
að kynna sér námið á vefsíðu
Landbúnaðarháskóla Íslands,
lbhi.is.
Ingólfur Guðnason
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Garðplönturnar eru tilbúnar
Fjölbreytt úrval garðagróðurs er í boði í garðplöntustöðvunum.
Myndir / Guðríður Helgadóttir
Sumarblóm.
Margar tegundir klifurplantna eins og
hvít fjallabergsóley prýða íslenska
garða.
Michael Mohr Jensen, danski túnfíflabóndinn, í miðjum blómstrandi túnfíflaakri. Á innfelldu myndinni er glas með
túnfíflasaft. Myndir / Landbrugsavisen/Lars Kelstrup
Danski bóndinn Michael Mohr Jensen fer óvenjulegar leiðir:
Framleiðir túnfíflasaft af
8 hektara túnfíflaakri
– Kannski að „illgresisræktun“ gæti orðið nýjasta nýsköpunin í landbúnaði á Íslandi
Túnfífill, sem flestum þykir frekar hvimleiður í túnum og görðum, getur verið
til ýmissa hluta nytsamlegur.
„Mælkebøttesaft“, eða Túnfíflasaft, frá Michael Mohr Jensen, túnfíflabónda
á Fjóni í Danmörku.