Bændablaðið - 04.06.2020, Qupperneq 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 4. júní 2020
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Sæðingar eru almennt ekki mikið
notaðar af hjarðbændum, sem
gerir dreifingu nýs erfðaefn-
is erfiðari, en nýtt erfðaefni frá
Noregi var væntanlegt til notkun-
ar sumarið 2019. Vorið 2019 kom
hugmynd til RML frá bændum í
Árbót í Suður-Þingeyjarsýslu að
skoða hvað væri hægt að gera til
að gera sæðingar raunhæfari kost
fyrir hjarðbændur.
Í samráði við dýralæknana
Þorstein Ólafsson og Aðalbjörgu
Jónsdóttur var sett upp athugun í
Árbót sem miðaði að því að skoða
feril gangmáls hjá holdakúm eftir
samstillingu og sæðingu. Fimm
önnur bú slógust í hópinn þegar leið
á sumarið svo samtals voru sæddar
124 kýr og kvígur eftir samstillingu.
Ákveðið var að notast við þá sam-
stillingaraðferð sem mest er notuð
hér á landi en þá eru kýrnar spraut-
aðar tvisvar með 11 daga millibili
og síðan tvísætt á 3. og 4. degi eftir
seinni sprautuna.
Í Árbót, þar sem lagt var upp með
að fylgjast með ferli gangmáls, voru
kýrnar sónarskoðaðar við og eftir
seinni sprautuna til að fylgjast með
stærð eggja og finna heppilegasta
sæðingatímann. Í Hofsstaðaseli voru
prófaðar þrjár mismunandi aðferðir
með egglosandi hormón. Allar kýr og
kvígur í Árbót og Hofsstaðaseli voru
fangskoðaðar. Á hinum búunum var
samstillt og sætt ásamt því að egg-
losandi hormón var gefið við seinni
sæðingu. Samhliða meðhöndlun var
skapgerð gripanna metin til að kanna
áhrif meðhöndlunarinnar á fanghlut-
fallið. Einnig var aðstaða við rag og
sæðingar metin á öllum búum.
Fyrsti hópurinn í Árbót var
sæddur um miðjan júlí 2019, en
þá var notað sæði úr Arði og Anga
þar sem sæðið úr nýju „norsku“
Angusnautunum ekki var tilbúið.
Seinni hópurinn í Árbót var sædd-
ur með nýja sæðinu í lok ágúst og
sæðingar á hinum 5 búunum fóru
fram í september.
Fanghlutfall mætti vera betra
Mat á þroska eggja hjá kúm í Árbót
bentu til þess að heppilegast væri
að sæða á 3. og 4. degi eftir seinni
sprautuna, sem er í samræmi við
það sem gert hefur verið í tengslum
við þekktar samstillingaraðferðir.
Mat frjótækna á yxni benti til að
kýrnar væru tilbúnar fyrir sæðingu.
Hins vegar kom í ljós að fáar
kýr höfðu haft egglos við seinni
sæðingu og því var í framhaldinu
lagt upp með að prófa egglosandi
hormón á öllum búunum. Kýrnar
sýndu mjög lítil beiðsliseinkenni,
en það er vel þekkt að beiðslis-
einkenni hjá holdakúm séu mjög
væg og erfitt getur verið að greina
beiðsli hjá þeim.
Það hafði áhrif á niðurstöðuna
að nautið Baldur kom sérstaklega
illa út þegar horft er á fanghlut-
fall og skekkir það niðurstöðurn-
ar töluvert, en hann var notaður
á samtals 18 kýr og aðeins ein
þeirra var fengin við fangskoðun.
Á Nautastöð BÍ var sæðið úr öllum
nautunum skoðað aftur skv. beiðni
og ekkert virtist athugavert við
það. Samkvæmt Huppu höfðu 28%
kúa eða kvígna sem sæddar höfðu
verið við Baldri ekki beitt upp 56
dögum eftir sæðingu, á tímabilinu
frá ágúst 2019-maí 2020. Ekki var
fangskoðað á öllum búunum og því
er endanleg fanghlutfall í verkefn-
inu ekki komið í ljós. Þar fyrir utan
voru hóparnir á flestum búunum of
litlir til að hægt væri að greina þá
tölfræðilega marktækt, aðeins var
hægt að gera það fyrir athugunina
í Hofsstaðaseli. Í töflu 1 má finna
fanghlutfall fyrir hvert naut á því
búi.
Ljóst er að fanghlutfall eftir
samstillingar og sæðingar í þessu
verkefni er lakara en vonir stóðu
til. Sérstaklega á það við í Árbót ef
tekið er með í reikninginn að þroski
eggjanna var mældur og sæðingin
stillt inn á það sem talinn var heppi-
legasti sæðingartíminn.
Ef leiðrétt er fyrir nautinu Baldri
var fanghlutfall í Árbót 23,5% (30%
úr fyrri hópi og 14,3% úr seinni
hópi) og í Hofsstaðaseli var fang-
hlutfallið 39% eftir leiðréttingu.
Til samanburðar má nefna að
Búnaðarsamband Eyjafjarðar
skoðaði fyrir nokkru árangur úr
samstillingum og sæðingum á
mjólkurkúm og þá reyndist árangur
vera 34% fanghlutfall. Ekki var
marktækur munur á kvígum og
kúm í Hofsstaðaseli og ekki var
hægt að draga neinar ályktanir
af niðurstöðu atferlisprófs í sam-
hengi við árangur. Það er þó ljóst
að atferlisprófið sýndi skýran mun
á milli gripa og gæti reynst bænd-
um mjög gagnlegt, til dæmis til að
velja þá gripi til undaneldis sem
eru auðveldari í meðhöndlun, enda
mikið að sækja í að gera hjarðirnar
meðfærilegri.
Það er ljóst að aðstæður á búun-
um hafa mikil áhrif á gripina, þann
tíma sem tekur að meðhöndla þá og
þá um leið á streitu sem gripirnir
sýna. Þá er ótalið öryggi þeirra sem
vinna við gripina. Notkun á egglos-
andi hormóni virtist ekki hafa nein
áhrif á þeim tíma sem það var gefið.
Það er vel þekkt að frjósemi sé
ekki auðveldur þáttur að eiga við en
margir umhverfisþættir hafa áhrif á
hana. Þar má nefna aðstöðu, fóðrun,
bústjórn o.fl. Í verkefninu var t.d.
ekki horft sérstaklega til fóðrunar
og uppeldis kvígna, en þau tvö atriði
geta haft áhrif á frjósemi. Einnig
var ekki notuð markviss beiðslis-
greining, en erlendis er óalgengt
að sæða blint eins og tíðkast við
samstillingu hérlendis
Kálfar undan Draumi,
Vísi og Baldri
Fyrstir kálfarnir undan nýju angus-
nautunum eru komnir, en flestir
koma í júní eða júlí. Síðan er búið að
sæða fjölda mjólkurkúa með sæði úr
angusnautunum. Við hvetjum alla,
bæði holdanautabændur og mjólk-
urkúabændur, sem eiga von á að
fá kálf eða kálfa undan „norsku“
Angusnautunum að vigta kálfana
við fæðingu og að fæðingarþunginn
verði skráður í Huppu. Þar sem hægt
er að ná kálfinum er hann vigtaður
innan við sólarhring eftir fæðingu
og krefst það ekki mikillar tækni
því einföld baðvigt dugar. Það þarf
að núllstilla vigtina og vigta svo
bóndann fyrst. Síðan tekur bóndinn
upp kálfinn og stígur aftur á vigtina.
Til að finna þyngd kálfsins er þyngd
bóndans dregin frá tölunni sem þá
birtist. Mikilvægt er að vigta bónd-
ann í hvert skipti.
Bændur mega endilega taka
myndir af kálfunum og senda þær
til okkar á netfangið rml@rml.is.
Nýtt verkefni 2020
Það varð ljóst í fyrra að frekari
skoðun þyrfti á því hvernig hægt
væri að gera sæðingar aðgengilegri
kost fyrir holdanautabændur. Því
var sótt um styrk úr fagfé nautgripa-
ræktarinnar vorið 2020 í áfram-
haldandi verkefni.
Styrkur var veittur og sumarið
2020 verða sæddar 15-20 kýr í Árbót
og 30-40 kvígur í Hofsstaðaseli. Í
Árbót verður prófuð ný samstill-
ingaaðferð sem hefur reynst vel í
Kanada og í Hofsstaðaseli verð-
ur notuð sama aðferð og sumarið
2019. Hins vegar verða kvígurnar
í Hofsstaðaseli vigtaðar 2-3 sinn-
um fyrir sæðingu samhliða því að
holdafar, þroski og skapgerð þeirra
verða metin. Þar sem nýja sæðið
úr nautunum úr árgangi 2019 er
ekki enn tilbúið var ákveðið að
nota Draum á alla kýr og kvígur,
en sæðið úr Vísi er búið og eins
og fram kemur í niðurstöðunum
gekk illa að nota Baldur svo ekki er
forsvaranlegt að nota hann í svona
verkefni.
Vonandi næst betri árangur með
nýju samstillingaaðferðinni og með
því að fylgja kvígunum betur eftir
og venja þær betur við tökubásana
og almenna umgengni við fólk.
Ditte Clausen
ráðunautur, Búfjárræktar- og
þjónustusvið
ditte@rml.is
Sæðing holdakúa 2019
Úr verkefninu sæðing holdakúa 2019 komu fyrstu kálfar í heiminn í maí.
Það voru hins vegar ekki kálfar undan nýju Angus-nautunum heldur undan
Arði og Anga.
Tafla 1. Fanghlutfall notaða nauta í Hofsstaðaseli
og heildar fanghlutfall fyrir og eftir leiðréttingu fyrir Baldri
Naut Staðfest fang Fj. sæðinga Fanghlutfall (%)
Draumur 12 34 35
Baldur 1 18 6
Vísir 4 7 27
Samtals 17 59 29
Leiðrétt fyrir Baldri 17 41 39
Merkisdagur á Nýjabæ þegar Draumsdóttirin fæddist 23. maí sl. og er Jón
Örn Ólafsson bóndi hæstánægður með hana.
börn og vél-
knúin ökutæki
bílar, dráttarvélar, vöruflutninga- eða
mjólkurbílar ættu aldrei að nálgast
leiksvæði barna.
Það er góð hugmynd að girða leikvelli
tryggilega af og sjá til þess að vélknúin
ökutæki þurfi ekki að snúa eða bakka
í námunda við þá.
Er þitt bú
öruggur
og góður
vinnustaður?
PO
RT
h
ön
nu
n
Kynntu þér leiðbeiningaefni um öryggi
og vinnuvernd í landbúnaði á bondi.is